افعال باری همه غايات فعلاند نه غايات فاعل ، و يا میگويند : حكمتانسان به معنی انتخاب فاضل ترين وسيلهها برای بهترين غايتهاست و حكمتباری تعالی به معنی رساندن موجودات است به غايات خودشان .
اذ مقتضی الحكمة و العناية |
ايصال كل ممكن لغاية |
( 1 ) و اين است معنی سخنشان كه میگويند : " العالی لا يلتفت الی السافل "مقام برتر عوالم وجود ، غايتی را در مقام پايين تر اين عوالم جستجو نمیكند . و اين است معنی سخن آنها كه لازمه مخلوقيت موجودات و صدور آنهااز ذات كامل علی الاطلاق ، غايت داشتن همه موجودات و سريان عشق در همهموجودات است و غاية الغايات ، ذات حق متعال است . و اين است معنیسخنشان كه فاعليت انسانها فاعليت بالقصد است و فاعليت حق متعالفاعليت بالعناية . حقيقت اين است كه تصور هيوم و همه فلاسفه غرب از قديم الايام تا عصرحاضر از برهان نظم همان تصور كودكانه عوامانه است براساس اينكه خدا راصانعی مانند صانعهای بشر فرض كرده و در اطراف نفی و اثبات چنين صانعیبه بحث پرداختهاند ، و حال آنكه تنها با اثبات چنين صانعی است كه بههيچ وجه خدا را اثبات نكردها يم ، مخلوقی در حد انسان اثبات كردهايم .بررسی نظريه پر طمطراق هيوم در تقرير برهان نظم كه نزديك سه قرن استفلسفه غرب را تحت الشعاع قرار داده است ، بار
پاورقی : . 1 منظومه حكمت سبزواری .