عالی و بلند درباره هوشمندی سازنده چنين ماشين پيچيده و سودمند و زيبايی پيدا خواهيم كرد ، اما وقتی دانستيم كه آن مكانيكدان كودنی است كه به ديگران تأسی كرده و از صنعتی تقليد نموده كه طی ادوار و اعصار متوالی پس از بسی آزمايشها و اشتباهات و تصحيحات و سنجشها و گفتگوها تدريجا اصلاح شده و پيشرفت كرده است ، آيا باز نسبت به او همان احساس را خواهيم داشت ؟ پيش از اينكه نظام موجود رقم زده شود ، ممكن است عوالم بسيار در سراسر ازل سر هم بندی شده باشد و پيشرفت و بهبود ، آهسته اما مداوم در طی ادوار و اعصار نامتناهی ، صنعت ساخت جهان را پيش برده باشد . در چنين مسائلی چه كسی میتواند تعيين كند كه حقيقت چيست و حتی كه میتواند حدس بزند كه در ميان بسی فرضها كه ممكن است پيشنهاد يا تصور شود ، فرضی كه بيشتر احتمال وقوع دارد كدام است ؟ ما هيچ معلوماتی برای اظهار نظر درباره تكوين بين جهان ( نظر درباره مبادی جهان ) نداريم . تجربه ما كه خود ، هم از جهت قلمرو و هم از حيث دوام و استمرار ، اين قدر ناقص و محدود است نمی تواند هيچ فرضيهای درباره كل اشياء به ما تلقين كند . اما اگر ما ناگزير و لزوما بايد فرضيهای برگزينيم ، بر حسب چه قاعدهای بايستی انتخاب خود را معين كنيم ؟ آيا قاعده ديگری غير از بيشتر بودن شباهت ميان اشياء مورد مقايسه وجود دارد ؟ و آيا يك گياه يا يك حيوان كه با رويش و زايش به وجود میآيد ، بيش از يك ماشين مصنوعی كه از عقل و تدبير ناشی میشود ، شباهت قوی تری به عالم ندارد ؟ استدلال تمثيلی كه در آن برهان به كار رفته است ، به فرض اينكه وجود ناظمی را ثابت كند ، به هيچ وجه مشعر بر صفات |