هم صورت بگيرد قابل دوام نيست . شعر سوم ( 1 ) حاجی سبزواری كه قبلاترجمه شد ، اشعار به اين مطلب دارد ( 2 ) . ديگر اينكه علت عدم دوام حركت قسری اين است كه هر حركتی دائما بايك سلسله معاوقها برخورد میكندكه میخواهند او را از حركت باز دارند ،اگر حركت طبعی باشد و نيروی معاوقهای پی در پی هر كدام كمتر از نيرویطبيعت باشد و هيچكدام نتواند در مقابل طبيعت مقاومت كند خواه ناخواهطبيعت به حركت خود ادامه میدهد . اما اگر حركت طبيعت قسری باشد ، نظربه اينكه حركت طبيعت بحكم اثری است كه عامل خارجی روی طبيعت گذاشتهاست و از طرف ديگر معاوقها در جهت مخالف آن قاسر اولی روی طبيعت اثرمیگذارند ، تدريجا اثر قاسر اولی خنثی میشود و طبيعت به حالت اولبازگشت میكند . عليهذا اگر حركت قسری در خلا صورت بگيرد كه هيچگونهعائقی وجود نداشته باشد برای هميشه دوام خواهد يافت . از گفتار بعضیفلاسفه مانند بو علی كه گفتهاند " لولا مصادمه الهواء المخروق لو صل پاورقی :
2 - در مورد اين مطلب كه دليل حكماء بر اينكه قسر نمیتواند دائمی يااكثری باشد چيست ، در اين مبحث از كتاب منظومه فقط اشارهای شده است وتفصيل مطلب به " الهيات بالمعنی الاخص " حواله داده شده است . واشاره اين است كه اگر حركت قسری دائمی يا اكثری باشد لازم میآيد كهطبيعت از حركت طبيعی خود باز بماند و چون هر حركتی غايتی دارد ( و بهعبارت ديگر شیء كه امكان حركت دارد ، امكان خروج از قوهای به فعليتیدارد . ) اگر بنا شود كه همه حركات قسری باشد لازم میآيد حركات طبعی درحدود " امكان " باقی بمانند و هيچگاه به فعليت نرسند ، و به عبارتديگر لازم میآيد كه استعدادهای نهفته واقعی اشياء هيچگاه بروز و ظهور نكندو اين مخالف عنايت و حكمت پروردگار است ، كه در الهيات به ثبوتخواهد رسيد . |
