جاندارها را كه مهمترين دليل الهيون است توجيه كند ، و عليهذا نيازی بهپذيرفتن اصل عليت نيست . ما بعدا دربارهء اينها بحث خواهيم كرد .ضمنا بايد به اين نكته توجه داشت كه عليت غائيه دو گونه تفسير دارد ،يكی فلسفی و ديگری عاميانه ، كه آنرا نيز بعدا توضيح خواهيم داد .اكنون به شرح ابيات ذكر شده میپردازيم : اين اشعار مجموعا شامل سه مطلب است . بيت اول حاوی اين مطلب استكه هيچ فعلی از هيچ فاعلی بدون علت غائی نيست ، و اصل عليت غائی ماننداصل عليت فاعلی بر سراسر وجود و هستی حكمفرما است . بيت دوم و سوم ،اين مطلب را میگويد كه قسر نه ممكن است دائمی باشد و نه ممكن استغالبی باشد . و بيت چهارم میگويد كه علت غائی ، بحسب ماهيت ، علتعلت فاعلی است و بحسب وجود خارجی ، معلول وی میباشد . ما در مقام شرح اين سه مطلب ، بر عكس ترتيبی كه در متن اشعار آمدهاست ، از باب رعايت " الاسهل فالاسهل " ، اول مطلب سوم و سپس مطلبدوم و در آخر مطلب اول را خواهيم گفت : 1 - مطلب سوم : رابطهء علت غائی و علت فاعلی اين مطلب در حقيقت بيان رابطهء علت فاعلی و علت غائی است ( 1 )مفاد بيت اين بود كه علت غائی ، بحسب ماهيت ، علت علت فاعلی است وبحسب وجود ، معلول وی است . يعنی ماهيت علت غائی ، علت علت فاعلیاست وپاورقی : 1 - ما در گذشته تا اندازه ای اين مطلب را ذكر كرده ايم و باز دراينجا برای توضيح اين بيت از منظومه راجع به اين مطلب به شرح بيشتریمیپردازيم . |
