ولی حقيقت اين است كه هر چند سخن متكلمين درباره مناط نياز به علتقابل انتقاد است ، اما راه حدوث عالم برای اثبات واجب الوجود قابلانتقاد نيست ، زيرا هر چند حادث از آن جهت كه حادث است نيازمند بهعلت نيست ، ولی بالاخره اين مطالب مورد قبول است كه هر حادثی ممكنالوجود است پس هر حادثی از آن جهت كه ممكن الوجود است نيازمند بهعلت است . از طرفی ديگر ، بهترين نشانه و بهترين دليل بر امكان عالم ، حدوث عالماست و اگر ما ، نشانههائی از قبيل حدوث و تغيير ، در عالم نمیديديم ازكجا میتوانستيم حكم كنيم كه عالم ممكن الوجود است و واجب الوجود نيستو اگر نگوئيم كه در چنين صورتی حكم كردن غير ممكن بود ، لااقل بايدبپذيريم كه كار بسيار دشواری بود . پس برای اينكه از طريق امكان عالم كه همان طريق حكمائی از قبيل بوعلیاست بخواهيم طی طريق كنيم ، چارهای نيست جز اينكه از راه حدوث عالمگام بر داريم . و به همين جهت است كه در احتجاجات و روايات اسلامی برمسئله حدوث عالم تكيه شده است . |
