متكلمين ، از دو برهان تشكيل می‏شود كه نتيجه برهان اول ، برای برهان دوم‏
، صغری واقع می‏شود بدين نحو :
برهان اول : العالم متغير ، و كل متغير حادث ، فالعالم حادث . نتيجه‏
اين برهان - فالعالم حادث - را صغری ، برای برهان دوم می‏دهند .
العالم حادث و كل حادث يحتاج الی محدث فالعالم يحتاج الی محدث .
در اينجا ، آخرين نتيجه ، از نظر متكلمين ، يعنی نياز عالم به محدث و
صانع اثبات می‏شود . متكلمين ، برای اثبات مدعای خود ، دو چيز را بايد
اثبات كنند .
1 - كبرای قياس اول كل متغير حادث .
2 - كبرای قياس دوم ( كل حادث يحتاج الی المحدث )
متكلمين برای اثبات كبرای برهان اول بيانی دارند كه مورد قبول حكما و
فلاسفه نيست ولی خود فلاسفه با بيانی ديگر ، آن كبری را اثبات می‏كنند .
و اما كبرای قياس دوم ، از نظر فلاسفه ، قابل اثبات نيست ، زيرا
منظور متكلمين اين است كه هر حادث ، از آن جهت كه حادث است نيازمند
به علت است يعنی از نظر آنان ، مناط نياز معلول به علت ، حدوث آن‏
است .
ولی همچنان كه قبلا گفتيم حكماء معتقدند كه مناط نياز معلول به علت :
" امكان ذاتی " معلول است ، نه حدوث آن .
حادث از آن جهت كه حادث است ، نيازمند به علت نيست . بنابر اين‏
كبرای قياس دوم ( كل حادث يحتاج الی المحدث ) غلط است . و اين است‏
كه می‏بينيم حاجی سبزواری ، طريق حدوث را انتقاد كرده است .

165