كمال مطلق . فرضا ثابت شود كه مبدأ جهان موجودی انسانگونه است ، برایمدعات كافی نيست . اين برهان آنگاه برای اثبات ذات باری كافی بود كهما به تجربه دريافته باشيم كه اين جهان ، كامل ترين جهان ممكن است ومنطبق بر حكمت بالغه است . در صورتی كه برای ما كه تنها با همين يكجهان سر و كار داشته و داريم و جهانی ديگر نديده تا ميان آنها و اين جهانمقايسه كنيم ، غير ممكن است كه بتوانيم بفهميم اين جهان براساس حكمتبالغه ساخته شده ، يعنی بهترين جهان ممكن است . درست مثل اين است كهاز يك روستايی كه جز يك كتاب در عمرش نخوانده ( هرچند فرضا آن كتابعالی ترين شاهكار باشد ) درخواست كنيم كه نظر خود را درباره تنها كتابیكه خوانده اعلام دارد كه بهترين كتاب است . د . فرضا اين جهان بهترين جهان ممكن باشد كه بهتر از آن امكان پذيرنباشد ، بازهم دليلی بر وجود باری تعالی كه كمال مطلق و غنی بالذات وواجب الوجود است ( بر حسب فرض ) نمی شود ، زيرا اين برهان آنگاه دليلبر وجود ذات باری تعالی است كه ثابت كند علاوه بر اينكه اين جهان كاملترين جهان ممكن است و بهتر از آن فرض نمی شود ، اولين جهانی است كهخداوند آفريده و خداوند قبلا تجربهای در كار خلقت نداشته و تدريجا صنعتخود را تكميل نكرده و بعلاوه از هيچ صنعت ديگر هم تقليد نكرده است . ولیهيچ يك از اينها ثابت شدنی نيست . از كجا معلوم كه صانع اين عالم ،اين صنعت را از جای ديگر تقليد نكرده است ؟ و از كجا معلوم كه خودش درسراسر ازل ، صنعت عالم سازی را تكرار و تجربه نكرده و تدريجا به اينپيشرفت عظيم در صنعت نائل نشده است ؟ |
