شده است ، طرح كرديم و روشن كرديم كه لازمه معلوليت و مخلوقيت ، "حدوث زمانی " نيست . مانعی نيست كه يك موجود ، وجود ازلی و ابدیداشته باشد و در عين حال وجودش " از غير " باشد . درباره اين مسألهباز هم سخن خواهيم گفت . خدا يا آزادی ؟ مسأله معروفی هست در فلسفه و كلام و اخلاق به نام جبر و اختيار . بحثدر اين است كه آيا انسان در كارهای خود مجبور است و آزادی برای انتخابندارد ، و يا حر و آزاد و مختار است ؟ مسأله ديگری در الهيات هست بهنام قضا و قدر . قضا و قدر يعنی حكم قطعی الهی در جريانات كارهای عالم وحدود و اندازههای آنها . در مسأله قضا و قدر بحث در اين است كه آيا قضا و قدر الهی عام است وشامل همه اشياء و جريانات است يا نه ؟ و اگر عام است ، تكليف آزادی واختيار انسان چه میشود ؟ آيا ممكن است كه هم قضا و قدر الهی عام و كلیباشد و هم انسان نقش آزاد و مختار داشته باشد ؟ جواب اين است : بلی . ما خود در رسالهای كه در همين موضوع نوشتهايم وبا نام انسان و سرنوشت چاپ شده است ، در اين باره بحث كردهايم وثابت كردهايم كه هيچ گونه منافات ميان قضای عام الهی از يك طرف واختيار و آزادی انسان از طرف ديگر نيست . و البته آنچه ما در آنجاگفتهايم چيزی نيست كه اولين مرتبه ما گفته باشم ، آنچه گفتهايم اقتباساز قرآن كريم است و قبل از ما ديگران اقتباس كردهاند ، مخصوصا حكمایاسلامی مستوفی در اين باب |