اين نكته را گفته‏ام ) از عاليترين معارف اسلامی است .

مسئله‏ای به نام بداء ( 1 )

در اسلام مسئله‏ای وجود دارد بنام بداء . بداء به حسب ظاهر مفهومی دارد
كه كمتر انسانها می‏توانند قبول كنند كه بداء يك امر درستی است و حتی‏
خيلی بر شيعه اعتراض كرده‏اند كه شيعه قائل به بداء است . معنی بداء اين‏
است كه در برنامه قضا و قدر الهی تجديد نظر رخ بدهد . مقصود اينست كه‏
در حوادث تاريخی بشر ، خدا برای پيش و پس رفتن تاريخ بشر صورت قطعی‏
معين نكرده است . يعنی اين انسان ! تو خودت مجری قضا و قدر الهی هستی ،
اين تو هستی كه تاريخ را می‏توانی جلو ببری ، می‏توانی عقب ببری ، می‏توانی‏
نگه داری ، هيچ جبری ، نه از ناحيه طبيعت ، نه از نظر ابزارهای زندگی و
نه از نظر مشيت الهی بر تاريخ حكومت نمی‏كند . اين يك جور فكر و نظر
است . پس تا ما تكامل و مقصد انسانيت را نشناسيم ، نمی‏توانيم از تكامل‏
دم بزنيم و بگوئيم بشر رو به پيشرفت است زيرا بلافاصله اين سؤالات مطرح‏
می‏شود : به كجا ؟ بسوی چه ؟ آيا بسوی نمی‏دانم كجا ؟ ! اگر بسوی نمی‏دانم‏
كجا است پس ما چه می‏گوئيم ؟ راه رسيدن چه راهی است ؟ ما تاريخ را
می‏خوانيم برای اينكه راهگشا بسوی آينده باشد اگر بنا شود كه تاريخ فقط
بتواند تا زمان حال ، خودش را معرفی كند ، و نتواند راه را بسوی آينده‏
بگشايد فايده تاريخ چيست ؟ ولی

پاورقی :
1 - بداء يعنی ظاهر شدن ، هويدا شدن ، پيدا شدن رای ديگری در كاری يا
امری ( فرهنگ عميد ) .

16