هر فلزی در حرارت منبسط میشود . ( كبرا ) پس آهن در حرارت منبسط میشود . ( نتيجه ) در اينجا سه قضيه داريم : قضيه اول و دوم را " مقدمتين " و قضيه سومرا " نتيجه " میخوانيم . نتيجه به نوبه خود از دو جزء اصلی تركيب شدهاست : موضوع و محمول . موضوع نتيجه را اصطلاحا " اصغر " مینامند و محمول آن را " اكبر "میخوانند و چنانكه میبينيم اصغر در يك مقدمه قياس سابق الذكر قرار داردو اكبر در مقدمه ديگر آن . مقدمهای كه مشتمل بر اصغر است ، اصطلاحا صغرای قياس ناميده میشود ، ومقدمهای كه مشتمل بر اكبر است ، اصطلاحا كبرای قياس ناميده میشود .ولی اگر قياس به نحوی باشد كه " نتيجه " يكجا در مقدمتين قرار گيرد، با اين تفاوت كه با كلمهای از قبيل " اگر " ، " هر زمان " و يا "لكن " يا " اما " توأم است ، [ چنين قياسی را قياس استثنائی گويند ]. مثلا ممكن است چنين بگوييم : اگر آهن فلز باشد در حرارت منبسط میشود . لكن آهن فلز است . پس در حرارت منبسط میگردد . قضيه سوم كه نتيجه است يكجا در مقدمه اول قرار دارد و به اصطلاح ،مقدمه اول يك قضيه شرطيه است و نتيجه قياس ، [ تالی ] آن شرطيه است . قياس استثنائی بحث خود را از قياس استثنائی شروع میكنيم : مقدمه اول |