قياس استثنائی همواره يك قضيه شرطيه است ، خواه متصله و خواه منفصله ،و مقدمه دوم يك استثناء است . استثناء به طور كلی به چهار نحو ممكناست صورت گيرد ، زيرا ممكن است مقدم استثناء شود و ممكن است تالیاستثناء شود ، و در هر صورت يا اين است كه به صورت مثبت استثناءمیشود و يا به صورت منفی . مجموعا چهار صورت میشود : 1 - وضع ( اثبات ) مقدم . 2 - رفع ( منفی ) مقدم . 3 - وضع تالی . 4 - رفع تالی ( 1 ) . قياس اقترانی چنانكه دانستيم در قياس اقترانی ، نتيجه در مقدمتين پراكنده است .مقدمهای كه مشتمل بر اصغر است صغرا ناميده میشود و مقدمهای كه مشتمل براكبر است كبرا خوانده میشود و البته همانطوری كه قبلا اشاره شد ، خودمقدمتين كه مولد نتيجه هستند نمیتوانند نسبت به يكديگر بيگانه باشند ،وجود يك " رابط " يا " حد مشترك " ضرورت دارد ، و نقش اساسی بهعهدهپاورقی : ( 1 ) اكنون ببينيم اگر پرسش شود كه آيا قياس در همه صور ، يعنی خواهمقدمه اولش متصله باشد و خواه منفصله ، و خواه استثناء متوجه مقدم باشدو يا متوجه تالی ، و خواه اثبات كند مقدم و يا تالی را و خواه نفی ، آيادر همه اين صور منتج است ؟ و يا تنها در برخی از اينها صور منتج است ؟پاسخ اين است كه فقط در برخی از صور منتج است ، به تفصيلی كه اينجاگنجايش ذكر ندارد . |
