است پس ما خودش را كه هنوز مجهول است دليل بر خودش دانسته در ضمن‏
كبرا قرار داده‏ايم و اين مصادره به مطلوب است ، يعنی يك شی‏ء مجهول‏
خودش دليل بر خودش واقع شده است .
اين ايراد از " استوارت ميل " فيلسوف معروف انگليسی است در قرن‏
هجدهم ميلادی می‏زيسته است ( 1 ) .
چنان كه می‏بينيم اين استدلال حاوی مطلب تازه‏ای نيست ، با ايراد
ابوسعيد ابوالخير ريشه مشترك دارد ، و آن اين كه علم به كبرا آنگاه حاصل‏
است كه قبلا علم به نتيجه ( از راه استقراء ) حاصل شده باشد .
پاسخش همان است كه قبلا گفتيم . اين كه می‏گويد آيا نتيجه در ضمن كبرا
معلوم است يا مجهول ؟ پاسخش همان است كه بوعلی به ابوسعيد داد كه‏
نتيجه معلوم است اجمالا ، و مجهول است تفصيلا . لهذا نه تكرار معلوم لازم‏
می‏آيد و نه مصادره به مطلوب .
3 - منطق ارسطويی منطق قياسی است ، و اساس قياس بر اين است كه سير
فكری ذهن همواره " نزولی " و از بالا به پايين است ، يعنی انتقال ذهن‏
از كلی به جزئی است . در گذشته چنين تصور می‏شد كه ذهن ابتدا كليات را
درك می‏كند و به وسيله كليات به درك جزئيات نائل می‏شود . اما تحقيقات‏
اخير نشان داده كه كار ، كاملا بر عكس است . سير ذهن همواره صعودی و از
جزئی به كلی است . عليهذا روش قياسی از نظر مطالعات دقيق

پاورقی :
( 1 ) رجوع شود به " المنطق الصوری " علی سامی النشار صفحات 2221 و
" سير حكمت در اروپا " جلد سوم ، ضمن شرح حال و فلسفه استوارت ميل ،
و " منطق صوری " دكتر محمد خوانساری جلد دوم ، صفحه . 183

127