کتابخانه الکترونيکي انهار

آن طرز تفكر فلسفی - كه كار معجزه را مشكل می‏كند - اين است كه از يك‏
طرف قانون عليت را به طور كلی و عمومی می‏پذيرند ، يعنی می‏گويند هر چيزی‏
كه در جهان به صورت پديده پيدا شد ، بدون علت امكان ندارد . هيچ‏
پديده‏ای درجهان بدون علت محال است به وجود بيايد . البته علم نمی‏تواند
بگويد " محال است به وجود بيايد " ، علم می‏گويد تا حالا من نديده‏ام به‏
وجود بيايد . تازه علم می‏گويد " يك پديده بدون مقدمه ( بدون سابقه " ،
نمی‏تواند بگويد " علت " ، ولی فلسفه می‏خواهد ادعا كند كه هيچ پديده‏ای‏
بدون علت امكان ندارد وجود پيدا كند . اين يكی .
دوم : قائل است به اصلی به نام " سنخيت ميان علت و معلول " و اصل‏
سنخيت می گويد درست است كه هر پديده‏ای بدون علت به وجود نمی‏آيد اما
اين‏طور نيست كه هر چيزی كه ما نام " علت " رويش بگذاريم صلاحيت‏
داشته باشد كه هر معلولی از آن پيدا بشود ، بلكه هر علتی فقط صلاحيت برای‏
يك معلول خاص را دارد و هر معلولی امكان پيدايش از يك علت معين را
دارد و بس . اسم اين را می‏گذارند " اصل سنخيت ميان علت و معلول " .
وقتی كه اصل عليت را با اصل سنخيت ميان علت و معلول پذيرفتيم ، آن‏
وقت مجبوريم بگوييم كه هر معلول خاص فقط از علت خاص خودش امكان صدور
دارد و بس ، و هر علت خاص فقط معلول خاص خودش [ را ايجاد می‏كند ] و
بس ، و چون پايه اين سخن يك فكر فلسفی است ، شما نمی‏توانيد آن را نقض‏
كنيد بگوييد من می‏توانم نشان بدهم گاهی يك معلول از چند علت پيدا می‏شود
، مثل اينكه در قديم می‏گفتند كه حرارت از آتش پيدا می‏شود ، از خورشيد
پيدا می‏شود ( كه آنها خورشيد را از غير نوع آتش می‏دانستند و می‏گفتند
عنصر جداگانه است ) ، از حركت هم پيدا می‏شود . حركت يك عرض است ،
آتش يك جوهر است . عرض و جوهر كه از يك مقوله نيستند . خورشيد از
يك عنصر است و آتش عنصر ديگری است . می‏گفتند كه فرضا ما نتوانيم علت‏
واقعی را كشف كنيم بايد بفهميم اينجا آتش از آن جهت كه آتش است علت‏
نيست ، خورشيد هم از آن جهت كه خورشيد است علت نيست ، خورشيد هم از
آن جهت كه خورشيد است علت نيست ، حركت هم از آن جهت كه حركت است‏
علت نيست ، حتما يك امر واحدی در اينجا و جود دارد كه اين معلول واحد
را به وجود می‏آورد ولو ما تشخيص ندهيم آن علت واحد چيست .
اين مطلب است كه كار توجيه معجزه را مشكل می‏كند . وقتی گفتيم كه چنين‏
رابطه زنجيری و قطعی ميان اشياء وجود دارد ، آن وقت می‏گوييم كه چطور
معجزه