. 3 سرعت در قضاوت

يكی ديگر از موضوعاتی كه باز قرآن درباره منشأ خطای ذهن ذكر می‏كند كه‏
اين را حتی ديگران كمتر ذكر كرده‏اند و قرآن بيشتر اين چيزی است كه ما
اسمش را " سرعت در قضاوت " می‏گذاريم . سرعت در قضاوت يك بيماری‏
ديگری است غير از بيماری پيروی از گذشتگان و غير از بيماری پيروی از ظن‏
و گمان . سرعت در قضاوت می‏دانيد به تناسب اينكه افراد مختلف هستند
همه افراد كم و بيش ممكن است به آن گرفتار شوند و آن اين است كه بعضی‏
وقتی به يك مسأله فكری می‏رسند حوصله توقف كردنشان كم است ، دلشان‏
می‏خواهد زودتر رأيشان را بدهند و رد شوند . اين را می‏گويند سرعت در
قضاوت . اصلا نمی‏خواهد خيلی تأنی بكند ، مثل قاضی‏ای كه تا پرونده‏ای در
مقابلش قرار می‏گيرد دلش می‏خواهد زود رأی بدهد قبل از اينكه فكر كند كه‏
آيا مدرك به قدر كافی وجود دارد يا وجود ندارد ، اگر مدرك به قدر كافی‏
وجود ندارد بگويد مدارك كافی نيست من نمی‏توانم قضاوت كنم . قرآن به‏
اين موضوع توجه دارد و بشر را متوجه می‏كند كه در مسائلی كه اظهار نظر
می‏كند مدارك موجود به قدر كافی نيست . اين مسأله‏ای كه مرتب می‏گويد :
" « و ما اوتيتم من العلم الا قليلا »" ( 1 ) به اين مضمون در قرآن هست‏
و اين را در جاهايی می‏گويد كه افرادی قضاوت می‏كنند ، می‏گويد قضاوت اما
اين حساب را هم داشته باش كه مجموع اطلاعاتی كه داری برای اين قضاوت‏
كافی هست يا كافی نيست . آنچه تو بايد بدانی و نمی‏دانی نسبت به آنچه‏
می‏دانی خيلی بيشتر است .
آيه " « يعلمون ظاهرا من الحيوه الدنيا و هم عن الاخره هم غافلون » "
( 2 ) نيز تعبير فوق‏العاده عجيبی است . اگر اين را قرآن در اين قرن گفته‏
بود ما حدس و تخمين می‏زديم كه اين بعد از آن است كه منطق جديد پيدا شده‏
و در منطق جديد می‏گويند انسان فقط پديده‏ها را می‏تواند بشناسد ، علم بشر
به محسوسات و پديده‏ها تعلق می‏گيرد ، ذوات و بواطن را نمی‏تواند بشناسد ،
قرآن هم از اين جاها گرفته می‏گويد : " « يعلمون ظاهرا »

پاورقی :
. 1 اسراء / . 85
. 2 روم / . 7

253