کتابخانه الکترونيکي انهار

است كه يك حرفی از او نقل شده [ قريب به اين مضمون ] كه آنچه معقول‏
است عينی است و آنچه عينی است معقول است . حرف او اين است كه هر چه‏
را ما تعقل می‏كنيم همان است كه در خارج وجود دارد ، و هر چه در خارج‏
وجود دارد عينا همان است [ كه در ذهن وجود دارد . ] مثل اين كه ذهن و
عين دو طرف يك صفحه باشند . اگر ما يك شی داشته باشيم كه دو چهره‏
داشته باشد ، يك شی باشد و دو چهره داشته باشد چگونه است ؟ گفته است‏
ذهن و عين اين گونه است . حكم يك شی دارای دو چهره است . به حساب هگل‏
اصلا ديگر اختلاف ذهن و عين از ميان برمی‏خيزد . اينجاست كه آن مساله‏
" دوگانگی " دكارت و كانت در فلسفه او حل می‏شود . البته حرفش به‏
اشكالات زيادی برخورد می‏كند . ديگر هيچ چيزی نيست كه ما بگوييم اين ذهنی‏
است و عينی نيست ، و هيچ چيزی نيست كه بگوييم عينی است و ذهنی نيست‏
. هر چه ذهنی است عينی است و هرچه عينی است ذهنی است . اين يك حرفی‏
است در فلسفه هگل كه اين [ كتاب ] خوب هم بيان نكرده است .
يك چيز ديگری كه در فلسفه هگل هست اين است كه چون قائل به وحدت ذهن‏
و عين است می‏گويد كه نظام عالم ، نظام اصيل و اصلی عالم ، آنچنان كه‏
فلاسفه پيشين خيال كرده‏اند ، نظام علت و معلول نيست كه ما خدا را به‏
عنوان علالعلل بشناسيم ، علت اصلی و علت نخستين ، بعد ، از علت نخستين‏
معلول اول صادر شده ، بعد معلول دوم و بعد نظام عالم به اين شكل به وجود
آمده است . اين را قبول ندارد ، بلكه نظام عالم را نظام " دليل و مدلول‏
" می‏داند نه نظام " علت و معلول " ، چون در علت و معلول ، ما
می‏گوييم معلول از علت به وجود می‏آيد ، در دليل و مدلول می‏گوييم كه مدلول‏
از دليل استنتاج می‏شود ، نتيجه‏گيری می‏شود . او می‏گويد كه پيدايش معلول‏
از علت ، در عقل هيچ ضرورتی ندارد . مثل اين كه ما می‏گوييم آب در صد
درجه حرارت تبديل به بخار می‏شود . می‏گويد تبديل به بخار می‏شود ولی از
نظر عقل هيچ ضرورتی ندارد . آب در صد درجه حرارت تبديل به بخار می‏شود ،
در صفر درجه تبديل به يخ می‏شود . می‏گويد ما می‏بينيم اين جور می‏شود . از
نظر عقل هيچ ضرورت ندارد . اگر آب در صد درجه حرارت تبديل به يخ می‏شد
و در صفر درجه تبديل به بخار می‏شد برای عقل فرق نمی‏كرد . ولی در استدلال ،
در نتيجه‏گيری ، ضرورت عقل است . مثل اين كه می‏گوييم زاويه الف با
زاويه ب مساوی است و زاويه ب با زاويه‏ج مساوی است . اين كه زاويه‏
الف با زاويه‏ج مساوی باشد ،