است ولی راهی است كه مقصد دارد و در عين حال غيرمتناهی است و خدا مقصد
كل است . در بند بودن يك شی متكامل ، در بند آن مقصد كمالی خودش بودن‏
، اين در بند خود بودن است نه در بند ناخود بودن ، يعنی يك شيئی كه از
نقص به كمال حركت می‏كند ، از " خود " به " ناخود " حركت نمی‏كند ،
از " خود " به " خود " حركت می‏كند . . . (1)يك بذر كه در زير زمين‏
قرار می‏گيرد و آن وضع موجود خودش را رها می‏كند و بعد به سوی بوته شدن‏
حركت می‏كند ، آيا اين از خودش به سوی ناخود رفته ، يعنی مثل اين است‏
كه [ اين بذر ] در يك موجود ديگر جذب شده باشد ؟ يا نه ، به سوی كمال‏
خودش حركت كرده ، يعنی در عين اينكه از خودی رفته است ، به خودی رسيده‏
، از خود ناقصتر به خود كاملتر حركت كرده است ، و لهذا مسير الی‏الله‏
عبارت است از حركت از خود به سوی خود: « " و نحن اقرب اليه منكم "
(2) از خود شما به شما نزديكتر هستيم . آن روح معنايش اين است كه از
شما خودتر هستيم برای شما ، خود واقعی شما ما هستيم . اينها خيال كردند
خدا يعنی يك موجودی كه مثلا در بالای آسمانها نشسته چرت می‏زند . اگر من‏
آنچه دارم به او نسبت بدهم به بيگانه نسبت داده‏ام . او بيگانه است .
" آنچه خود داشت ز بيگانه تمنا می‏كرد " . نمی‏داند كه رابطه خدا با
انسان رابطه خود عالی‏تر با خود دانی‏تر است ، يعنی رابطه انسان است با
غايت خودش ، نه رابطه يك موجود مباين با يك موجود مباين . اين است‏
كه هر چه انسان بيشتر در بند او باشد بيشتر به خود رسيده است يعنی بيشتر
به خود واقعی رسيده است و خود واقعی را دريافته است . او را از ياد
بردن و او را گم كردن مساوی است با جذب در ديگران شدن و خود را از دست‏
دادن كه در اين زمينه مطالب زيادی در معارف اسلامی هست ، چه در متون‏
اوليه اسلامی مثل قرآن ، نهج‏البلاغه يا احاديث ، چه در كلمات حكمای اسلامی‏
و چه در كلمات عرفا بالخصوص . در كلمات عرفا در اين زمينه اينقدر
مطلب است كه الی ماشاالله . اگر بخواهيم در اين زمينه صحبت كنيم شايد
چند جلسه وقت بگيرد و من از همان قديم نوشته‏های زيادی در همين زمينه‏
دارم تحت عنوان " خود واقعی و خود خيالی " كه انسان دو گونه خود دارد
، خود واقعی چيست و خود خيالی چيست ؟ عرض كردم از بيست سال پيش اين‏
مساله فكر

پاورقی :
. 1 [ چند ثانيه‏ای در نوار افتادگی وجود دارد . ]
. 2 واقعه / . 85 [ در بيان استاد به جای " اليه " " اليكم " آمده‏
و ترجمه مطابق همان است . ]

135