معلول هم عليتی نسبت به علت قائل شديم ، ممكن است كسی بگويد به همان‏
اندازه كه علت اصل است و معلول فرع ، باز معلول چون علت است اصل است‏
و علت فرع . پس هيچكدام زيربنا و هيچكدام هم روبنا نيستند ، مگر اينكه‏
بياييم به شكل ديگری توجيه كنيم ، به اين شكل كه بگوييم در علت و
معلول‏های مادی علت زمانا تقدم دارد بر معلول . (رتبتا كه حتما چنين است‏
. حالا آنها چنين حرفهايی نمی‏زنند ، ما با اصول خودمان چنين حرفی می‏زنيم .
)علت به هر حال مقامی دارد مقدم بر مقام معلول . اگر می‏گوييم تاثير
متقابل ، نه مقصود اين است كه در همان حدی كه علت روی معلول اثر
می‏گذارد معلول هم روی علت اثر می‏گذارد ، می‏خواهيم نفی مطلق بودن كرده‏
باشيم ، يعنی شما يك علت را علت مطلق و يك معلول را هم معلول مطلق در
نظر نگيريد . مثلا پدری را نسبت به فرزند در نظر بگيريد . پدر مسلم علت‏
است برای فرزند نه فرزند علت برای پدر . ولی همين فرزند در همان حالی‏
كه پديده‏ای است ناشی از وجود پدر و به اين معنا كه او ناشی از وجود پدر
است پدر ناشی از وجود او نيست ، به وجود آمدنش روی پدر اثر می‏گذارد ،
همين چيزی كه ما می‏گوييم كه انسان اگر پدر بشود تغيير كيفيت و تغيير
ماهيت می‏دهد . يك آدم پخته و پير به يك آدم جوان می‏گويد آقا ، پدر
نشده‏ای تا ببينی وضع چيست و يك پختگی پيدا كنی ، يعنی داشتن فرزند هم‏
به نوبه خود يك سلسله آثار روی پدر می‏گذارد . نه اين است كه وجود فرزند
كه معلول اوست هيچ اثری روی او نگذارد .
پس اين نفی مطلق بودن علت است نه اينكه تاثيری متساوی در اينجا قائل‏
باشيم . خودشان به اين شكل توجيه نكرده‏اند ، ما ناچاريم كه حرف اينها را
به اين معنا توجيه كنيم . البته اين بستگی دارد به اينكه ما آن اصلی را
كه به نام " اصل تاثير متقابل " می‏گويند بررسی كنيم ببينيم آنها در اصل‏
تاثير متقابل آيا همين حرف را می‏زنند ، يعنی در اصل تاثير متقابل‏
می‏خواهند نفی مطلق بودن اصل عليت را كرده باشند يا بگويند نه ، اصلا
عليت هميشه چنين است [ كه علت و معلول به طور يكسان روی هم اثر
می‏گذارند ؟ ] غرضم اين است كه يك مفری و يك توجيهی اجمالا دارد .
پس تعديلی كه اينها كردند ما فعلا به همين توجيه صحيحش قبول می‏كنيم ،
می‏گوييم اين تعديل همين است كه اگرچه اقتصاد علت است و مناسبات حقوقی‏
و اجتماعی همه اينها معلول هستند و يك نوع تقدمی برای اين علت نسبت به‏
معلول هست ، اما چون هر علتی علت مطلق نيست و به نوبه خود از معلول‏
خودش تاثيرپذير

152