باشد ولی بر بشری وحی نفرستد " . اين همان استدلال از خداست بر وجود
نبوت و وحی . اين ديگر آئين‏نامه هم نيست كه برای خدا معين شده باشد .
در قسمت دوم استدلال می‏كند بر امر موجود ، [ و مجموعا چنين می‏شود : ] "
نه خدا را شناخته است و نه اين اثر موجود را تشخيص داده است كه‏
كتابهای آسمانی باشد " . از هر دو راه استدلال شده و به اصطلاح هم دليل‏
لمی آورده است ( چون آن كسی كه منكر بوده ، خدا را قائل بوده ، گفت خدا
بر بشر چيزی نازل نكرده . می‏گويد نه ، اگر تو خدا را شناخته بودی چنين‏
حرفی نمی‏زدی ) [ و هم دليل انی ، زيرا ] بعد هم استناد می‏كند به اثرشان ،
به شاهد و دليلشان كه در خارج وجود دارد كه كتاب آسمانی باشد .
آيه ديگر در سوره اسراء آيه 95 است در جواب كسانی كه می‏گفتند اگر خدا
می‏خواست رسولی بفرستد و وحيی نازل كند و پيامی برای ما بفرستد چرا يك‏
بشر را بفرستد ، بايد يك فرشته را می‏فرستاد . در جواب اينها جوابهای‏
مختلف و متعدد نوشته شده است كه اگر ما فرشته را بر شما می‏فرستاديم باز
بايد او را بشری قرار می‏داديم ( « و جعلنا رجلا » ) . به آن استدلال كار
نداريم .
يك استدلال ديگر اين است كه : اگر در روی زمين فرشتگانی بودند آنوقت‏
ما بر آنها رسولی از نوع فرشتگان می‏فرستاديم . از اين آيه فهميده می‏شود
كه چون شما بشر هستيد خداوند برای شما هادی‏ای از نوع بشر می‏فرستند :
فرشتگانی در روی زمين نيستند ولی اگر فرشتگان در روی زمين می‏بودند ما كه‏
خدا هستيم آنها را هم مهمل و بی‏هدايت نمی‏گذاشتيم ، باز آنها را هم از
طريق يك فرشته‏ای هدايت می‏كرديم ، يعنی ما كه ما هستيم نه بشر را مهمل‏
می‏گذاريم در امر هدايت و نه فرشتگان را .
در آن جلسه اين آيه را خواندم : " « لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و
انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط »" ( كه قرآن به‏طور
علت غايی بيان می‏كند ) يعنی ما پيغمبران را فرستاديم برای همين كه‏
عدالت در ميان بشر برقرار بشود ، يعنی قرآن اين مطلب را مسلم گرفته‏
است كه اگر پيغمبران در دنيا نمی‏آمدند عدالتی در زندگی بشر وجود
نمی‏داشت ، ولی البته چون بنابر اجبار نيست ، همين مقدار كه بشر وسيله‏
داشته باشد ، وسيله اينكه عدالتی در كار باشد ، كه وقتی وسيله بود لابد
افراد زيادی به او می‏گويند اين كار خواهد شد . اگر اين نياز به قانونی كه‏
از طرف خدا وحی بشود و مردم به آن ايمان داشته باشند در كار نبود يا بشر
از راه ديگر اين را تهيه می‏كرد ، اين

65