2 ماديگرايی تاريخی تعديل ماركس و انگلس در نظريه جبر اقتصادی عنوان بخش دوم اين بود : " حتميت اقتصادی به شكل مطلق آن " . اينهمان مطلبی است كه شايد در جلسه پيش هم بحث شد كه ماركس در ابتدا ايناصالت اقتصاد و جبر اقتصادی را به شكل افراطیتر مطرح كرد . همان كلمه [(زيربنا " را كه به كار برد به اين معنا بود كه اصلا تنها علت و اساساقتصاد است و همه چيز ديگر طفيلی محض . ولی بعدها خودش با انگلستعديل يا تعديلاتی وارد آورد و حتی انگلس اعتراف میكند كه ما در ابتدامقداری در اين مساله تند رفتيم . عبارتهايش را خواهيم خواند . بعدمیگويد دو تعديل در اين تز وارد شد ، يكی در شكل ارائه آن و يكی درمحتوای آن . شكل ارائه ، يعنی طرز بيان ، مطرح نيست و مساله مهمی نيست. تعديل در محتوا ، به اين معنا كه باز از يك اصل ديگر ديالكتيكیاستفاده كردند كه همان " اصل تاثير متقابل " بود . اصل تاثير متقابلدرواقع اين است كه هيچ چيزی علت محض نيست و هيچچيزی هم معلول محضنيست . هر علتی در معلول خودش اثر میگذارد ، معلول هم در علت اثرمیگذارد ، يعنی هر علتی علت است برای معلول خودش و معلول است برای [معلول ] خودش . هر علتی از معلول خودش اثر میپذيرد ، چنين چيزی . ازهمين اصل استفاده كردند ، گفتند اگرچه اقتصاد زيربناست |
