دائما تغيير می‏كند و تازه آن قانون واقعی و راست ثابت تغيير ناپذيرش‏
هم يك امر ضروری نيست كه خلافش محال باشد ، همين طور كه عرض كردم‏
بستگی دارد به مشيت الهی .
ايشان در آن مسأله‏ای كه منكرين يعنی منكرين معجزه خارق‏العاده بودن‏
معجزه مثل مرحوم سيد احمد خان به آن تمسك كرده‏اند [ يعنی ] آيات قرآن‏
راجع به سنن كه قرآن می‏گويد كه سنن لايتغير الهی هست ، می‏گويند كه اين‏
مسأله سنن در قرآن اختصاص‏دارد به مسائلی كه مربوط به عدل الهی است يعنی‏
به مسائلی كه مربوط به تكاليف بندگان است كه خداوند به بندگان نيكوكار
پاداش می‏دهد و بندگان بدكار را مجازات می‏كند . هر جا در قرآن مسأله‏
سنت آمده است كه سنت خدا تغيير نمی‏كند يعنی در اين زمينه ، يعنی سنت‏
خدا هرگز عوض نمی‏شود كه يك روزی به نيكوكاران كيفر بدهد يا كيفر
بدكاران را ندهد . پس در حدود افعال بشری و عكس‏العملی كه خداوند در
مقابل آن نشان می‏دهند ، اين است كه سنت لايتغير الهی ، و قرآن در غير
اين مورد سنت لايتغير را نپذيرفته ، و خيلی هم تعجب می‏كنند و می‏گويند
عجيب است از افرادی كه به اين آيات تمسك می‏كنند و به خود قرآن مراجعه‏
نمی‏كنند ببينند اين آيات موردش كجاست و بعد می‏گويند سنن لا يتغير ، سنن‏
لا يتخلف ، قانون خلقت تغيير ناپذير است . می‏گويند كی قرآن گفته قانون‏
خلقت تغيير ناپذير است ؟ ! گفته قانون پاداش و كيفر من تغيير ناپذير
است . اين آيات را هم ايشان اينطور می‏گويند . ولی آيات ديگری كه آن‏
دسته متعرض شده اند كه قرآن از زبان پيغمبران می‏گويد " من بشری هستم‏
مانند شما " آنها را ايشان متعرض نشده‏اند .

نظريه سوم

و اما نظريه سوم : نظريه سوم اين است كه قوانين طبيعی هم آن جورها
نيست كه از قبيل قوانين قراردادی بشری باشد و خداوند قراردادهايی داشته‏
باشد كه مثلا خاصيت آتش اين است ، خاصيت حرارت اين است ، خاصيت جسم‏
اين است . چرا خاصيت جسم اين است ؟ خاصيتهای حيات اين است ؟ خدا
اينجور قرار داده . قرار دادن هم يك قرار دادن قرار دادی است مثل‏
قوانين موضوعه ما . هر روز هم خواست ، خودش قانونش را عوض می‏كند ،
دست خدا كه بسته نيست ، " « يد الله مغلوله »" حرف يهود

111