ندارد ، آنچنان قضا و قدری كه از بشر ، نفی و سلب آزادی و مسئوليت و
تعهد می‏كند . قرآن چنين قضا و قدری را نمی‏پذيرد . آيا شما در اين زمينه‏
جمله‏ای بالاتر از اين آيه كوچك كه با تفاوت مختصری در دو جای قرآن آمده‏
است ، پيدا می‏كنيد ؟ « ان الله لا يغير ما بقوم حتی يغيروا ما بانفسهم
( 1 ) .
اين آيه ، آب بسيار صاف و پاكی است كه بر سر منتظرها ، آنهايی كه به‏
انتظار هستند كه هميشه خدا از يك راه غير عادی كارها را درست كند ،
می‏ريزد . انتظار بيهوده نكشيد . " ان " يعنی تحقيقا مطلب اينست ،
تحقق و واقعيت اينست كه هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض‏
نمی‏كند « حتی يغيروا ما بانفسهم »، مگر وقتی كه خود آن مردم آنچه مربوط
به خودشان است ، آنچه كه در خودشان هست : اخلاق ، روحيه ، ملكات ، جهت‏
، نيات و بالاخره خودشان را عوض كنند . آيا شما می توانيد صريحتر از اين‏
، مسئوليت پيدا كنيد ؟ آنهم مسئوليت در برابر يك اجتماع ، يعنی اجتماع‏
را برای مسئوليت مخاطب قرار بدهد .
در آيه ديگر كه سرنوشت يكی از امم فاسد گذشته را ذكر می‏كند می‏فرمايد :
²ذلك بان الله لم يك مغيرا نعمه انعمها علی قوم حتی يغيروا ما بانفسهم‏
( 2 ) . از يك نظر تاكيد در اين آيه بيشتر است . بعد كه می‏گويد آنها
چنين فاسد شدند و چون وضع خود را خراب كردند ما هم وضع خوبشان را تبديل‏
به وضع خراب كرديم ، می‏فرمايد : « ذلك بان الله [ لم يك ] »اين ، به‏
موجب اينست كه خدا چنين

پاورقی :
1 - سوره رعد ، آيه . 11
2 - سوره انفال ، آيه . 53

54