خود حساب بكشيد قبل از آنكه از نفس شما حساب بكشند " . مگر در جهان‏
ديگر تنها از رياضت كشان و ارباب سير و سلوك حساب می‏كشند ؟ ! نه ، از
همه مردم حساب می‏كشند . پس هر كس كه ذره‏ای ايمان به عدالت حق و روز
جزا و تأثير اعمال در سرنوشت و سرانجام دارد بايد از نفس خود مراقبت‏
كند و آن را وانگذارد و از آن حساب بكشد . يكی از بزرگترين علمای اخلاق‏
اسلامی می‏گويد :
" بزرگان و گذشتگان صالح ما را عقيده بر آن بود كه هر كس اهل محاسبه‏
نفس نيست يا اصلا به جهان ديگر ايمان ندارد و يا آنكه عقل سليم ندارد و
الا چگونه می‏شود كسی ايمان و اعتقاد داشته باشد به اصلی كه قرآن می‏گويد
اگر به وزن ذره‏ای انسان عمل نيك يا عمل بد داشته باشد در آن جهان آن عمل‏
را می‏بيند و به آن ملحق می‏شود و در عين حال بی حساب كالای عمل را پيش‏
بفرستد و نفهمد چه كرده و چه می‏كند ؟ "
پس ما اگر از نظر شرع و دين به اين دستور بنگريم می‏بينيم كه عمل‏
مراقبت و محاسبه نفس اختصاص به اشخاص معين و طبقه معين ندارد ، و اگر
هم تنها از نظر عقل بنگريم باز می‏بينيم چنين است يعنی می‏بينيم وظيفه‏
محاسبه نفس يك وظيفه عمومی است . اساسا عمل حساب كشيدن از خود قبل از
آنكه يك وظيفه شرعی و دينی باشد يك وظيفه عقلانی و همگانی است . يك‏
نفر دانشجو بايد توجه به اعمال خود داشته باشد و از خود حساب بكشد و
ببيند آيا درسهای خود را خوب حاضر كرده و از وقت خود خوب استفاده كرده‏
و می‏تواند از عهده امتحانات بر آيد يا نه ؟ . يك نفر سياستمدار كه‏
احيانا در كار خود پيشرفتی نمی‏بيند و يا در موردی شكست می‏خورد .

73