بپا داشته‏اند و كارهای خود را با مشورت حل و فصل می‏كنند و از روزيها كه‏
به آنها داده‏ايم انفاق می‏كنند ، يكی از مختصات اهل ايمان را ايمان مطلب‏
قرار می‏دهد كه كارهاشان را با شور و هم فكری صورت می‏دهند ، آن را هم‏
رديف نماز و انفاق قرار داده . درباره رسول اكرم می‏فرمايد :
« فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر »( 1 ) .
نسبت به مردم عفو و گذشت داشته باش ، برای آنها دعا و استغفار كن و
در كارها با آنها مشورت كن .
رسول خدا با آنكه پيغمبر بود و با آنكه مردم توقع نداشتند كه او رأی و
عقيده و نظر آنها را بخواهد و دخالت دهد ، او خودش برای آنكه مردم را
تحقير نكرده باشد ، برای آنكه به مردم شخصيت بدهد و شخصيت آنها را
محترم بشمارد ، برای اينكه دستور العمل امت باشد برای هميشه ، با آنها
مشورت می‏كرد و از آنها نظر می‏خواست . داستان مشورت نظامی در جنگ خندق‏
و نظر دادن سلمان فارسی كه در ايران در اين گونه مواقع دور شهر خندق‏
می‏كنند و به اين وسيله از خود دفاع می‏كنند و پذيرفتن رسول اكرم نظر سلمان‏
را ، معروف است .
سخن اميرالمؤمنين علی عليه السلام در آن خطبه همينكه به اينجا رسيد كه‏
فرمود : يك نفر در هر مقام و در هر درجه‏ای باشد ، مقامش در دين و در
نزد خدا هر چه باشد ، ما فوق همكاری با ديگران نيست ، افراد ديگر هم هر
اندازه در چشمها حقير و بی قدر نمايند اين

پاورقی :
. 1 آل عمران / . 159

120