مصانعه و مجامله بگذاريد ، نه ، بر عكس ، انتظار من اظهار نظرهای صريح وخيرخواهانه است در كارها : " « فلا تكفوا عن مقالة بحق او مشوره بعدل »" مبادا از تذكرات بجا و از مشورت دادنها مضايقه كنيد . اين كه میگويند حكومت علی عليه السلام عالی ترين مظهر دموكراسی بود رویهمين جهات بود ، خودش با آنكه امام است و قدرتهای مادی و معنوی را دراختيار دارد به مردم پر و بال میدهد ، آنها را بر انتقاد و اعتراض تشجيعمیكند . البته اين نكته هم هست كه هر اعتراضی به حق نيست و انتقادكننده دو شرط بايد داشته باشد : يكی آن كه حسن نيت داشته باشد ، يعنیغرض شخصی نداشته باشد ، مقصودش اصلاح باشد نه اين كه مقصودش لجن مالكردن و لگدمال كردن طرف باشد ، ديگر آن كه حسن تشخيص داشته باشد ، يعنیاهل درك و تشخيص باشد ، انتقادهای جاهلانه و احمقانه بسيار زيان آوراست . انتقاد اگر بر مبنای حسن نيت و حسن تشخيص باشد موجب حركت واصلاح است و اگر بر مبنای سؤنيت و بر مبنای جهالت و عدم تشخيص و عدمآشنايی به مصالح عاليه اجتماع و راه صحيحی كه لازم است اجتماع [ طی كند ]واقع شود آن وقت چوب لای چرخ گذاشتن است و سبب هرج و مرج و توقف است. بعد جملهای دارد كه معنايش اين است : هيچ شخصی و هيچ مقامی بالاتر ازاينكه مورد انتقاد قرار بگيرد نيست . مجموع نكتههايی كه علی عليه السلام درباره حق فرمود چهار نكته بود كهخلاصهاش را تكرار میكنم : اول اينكه حق در زبان آسانترين چيزها و در عملمشكل ترين كارهاست ، عمل ، ملاك |