فتنه زنج و استبداد عبدالملك و حجاج و خاتمه كار امويها ، قسمتهايی راجعبه شخص خودش و روش و سياستی كه پيروی میكند و مطابق ميل مردم آن عصرنبود دارد . اشاره مختصری به تاريخ انبياء دارد ، حكمت و فلسفه احكامدارد . راجع به نماز و روزه و حج و جهاد و زكات و صله رحم و امر بهمعروف و نهی از منكر بحث كرده . در اطراف علم و مال و مقايسه بين آنهامطالبی هست . حماسههای جنگی بسيار عالی و جاندار دارد . بحثهای عرفانی وذوقی در اطراف قلب و سير و سلوك و ذكر خدا و صفا و معنويت و توبه واستغفار و دعا دارد . مجموع موضوعاتی كه در اين كتاب نفيس هست اگر شمرده شود در حدود صدموضوع است و همه جالب توجه است . بعضی از اين موضوعات بيشتر از سايرموضوعات در كلمات اميرالمؤمنين مورد آن بحث واقع شده و اميرالمؤمنينبه آنها عنايت مخصوص نشان داده از آن جمله مساله توحيد و صفات ربوبیاست . در اطراف بساطت و يگانگی و علم و قدرت و عنايت و حكمت خداوندزياد بحث شده . گاهی يك خطبه مفصل در اطراف همين موضوع است . اينقدراين مباحث ، عالی و حكيمانه است كه جز آنكه در پيشگاه شخصيت معنویاميرالمؤمنين اقرار ( كنيم ) كه قلب مبارك او علوم و معارف را ازمشكات نبوت گرفته و با عالم معنا اتصال داشته و به قول جبران خليلجبران : " جاورالروح الكلی و سامرها " چارهای نداريم . از جمله موضوعاتی كه زياد مورد عنايت حضرت است مساله ترك دنيا وزهد و ورع و توجه كلی به آخرت و تذكر موت و مغتنم شمردن ايام عمر است. سخنان حضرت در اين زمينه الهام بخش تنزه |
