در يكديگر تأثير دارند و از يكديگر متأثر می‏شوند ، به يكديگر بهره می‏دهند
و از يكديگر بهره می‏برند ، در نظام اجتماع هم بر طبق نظام تكوين ، حقوقی‏
و ديونی وضع شده كه همه از يكديگر بهره ببرند و به يكديگر بهره برسانند
تا اجتماع سير كمالی خودش را طی كند ، اما ذات اقدس الهی از اين معانی‏
منزه است ، هر چه از ناحيه ذات اقدس او به بندگان رسيده و می‏رسد همه‏
تفضل است ، احسان است ، جود است ، و به همين دليل مخلوقات سراسر
وجودشان نسبت به ذات اقدس الهی دين است ، يك پارچه مسؤوليت و
مديونيت می‏باشند ( « لا يسئل عما يفعل و هم يسئلون ») ( 1 ) .
بعد می‏فرمايد : مهمترين حقوقی كه خداوند در اين عالم قرار داده حق والی‏
بر رعيت و حقوق رعيت بر والی است ، و اين حقوق را مايه نظام الفت و
عزت قرار داده . اگر اين حقوق متبادل شود آن وقت حق مطلقا محترم می‏گردد
، كار دين درست می‏شود ، محيط و زمان اصلاح می‏گردد . شما نبايد توقع داشته‏
باشيد كه صلاح من به تنهايی كافی باشد برای اصلاح امور . من خودم شخصا تا
آخرين درجه ، رعايت وظايف خودم و حقوق شما را می‏كنم . اين كافی نيست ،
شما هم بايد صالح باشيد ، همان طوری كه من حقوق شما را رعايت می‏كنم شما
هم حق مرا رعايت كنيد تا همه كارها درست شود و كارها بر محور خود بچرخد
.
يكی از مورخين عصر ما بعد از آن كه بحثی می‏كند راجع به سيرت و حكومت‏
علی عليه السلام ، می‏گويد : از اينجا معلوم می‏شود

پاورقی :
. 1 انبياء / . 23

117