می‏كند ، نمی‏تواند به ميل خود و اراده خود راه خود را عوض كند و تغيير
دهد و تنها انسان است كه در هر لحظه‏ای قادر است به سوی هر هدفی كه‏
اراده كند حركت خود را تغيير دهد . انسان بسياری از كمالات و ترقيات‏
خود را در پرتو تكليف و قانون و مسؤوليت قانونی طی می‏كند . برای انسان‏
بسی افتخار است كه می‏تواند حقی را به عهده بگيرد و وظيفه‏ای را گردن نهد
.
بسياری از افراد به نام آزادی می‏خواهند خود را از قيد تكاليف و حقوق‏
آزاد سازند ، و البته انسان می‏تواند آزاد زندگی كند و بايد هم آزاد زندگی‏
كند ولی به شرط اينكه انسانيت خود را حفظ كند ، يعنی از هر چيزی و هر
قيدی می‏توان آزاد بود مگر از قيد انسانيت ، آدمی اگر بخواهد از قيد
تكاليف و حقوق ، خود را آزاد بداند بايد قبلا از انسانيت استعفا بدهد و
جزو جمادات و يا نباتات و حداقل جزو حيوانات در آيد تا بتواند از آنچه‏
لازمه انسانيت و شرط انسانيت است يعنی قبول وظايف و تكاليف و حقوق ،
خود را آزاد سازد .
ما همان طوری كه به موجب انسان بودن خود برای خود حقی قائليم و
معتقديم چون انسان و كامل تر از ساير انواع آفريده شده‏ايم پس حق داريم‏
انواع استفاده‏ها از معادن و از درياها و از جنگلها و از گلها و گياه ها و
از حيوانها و از زمينها بنماييم ، عينا به همين دليل حقوقی از همه اين‏
اشياء بر عهده ما هست كه بايد از عهده آن حقوق برآييم . اميرالمؤمنين‏
علی عليه السلام در اولين خطابه‏ای كه بعد از قبول خلافت ايراد كرد اين طور
فرمود : " بندگان خدا ، خدا را در نظر بگيريد ، شما نسبت به جماعتها و
شهرهای خدا و نسبت به افراد بندگان خدا ، نسبت به همه چيز مسؤوليت‏
داريد ، حتی نسبت به

106