و بی اثر نمی‏ماند . اولياء خدا مردم را با عمل خود تحت تأثير قرار دادند
نه تنها با سخن .
در اطراف حق و عدالت و انصاف و كرم و تقوا و گذشت و فداكاری و
حريت و آزادی سخن زياد گفته شده و از اين جهت كم و كسری وجود ندارد ،
به هر شكل و به هر صورتی كه بخواهيم سخنانی در اين زمينه موجود است ،
چيزی كه كمتر يافت می‏شود عمل به حق و طبق عدالت و انصاف است ، آنچه‏
كمتر يافت می‏شود خود كرم و تقواست ، چيزی كه كيمياست واقعيت فداكاری‏
و گذشت است ، اكسير ناياب ، يك روح حر و آزاد است . از اين روست كه‏
بشر كمتر به سخن و گفتار وقعی می‏گذارد اما در مقابل عمل سر تعظيم فرود
می‏آورد ، يعنی آنجا كه با شخصيتی روبرو می‏شود كه حقيقتا از حق و عدالت‏
منحرف نمی‏شود و تقوا و پرهيزكاری را پيشه می‏سازد و روحی حر و آزاد دارد
خود به خود خاضع و علاقه‏مند می‏شود . اين است سر اين كه سخنان حكما و
فلاسفه از متون كتب كمتر تجاوز می‏كند ولی تعليمات انبياء جهانگير می‏شود
، پس از قرنها كه نظر می‏افكنيم می‏بينيم موجی از پيغمبران و اولياء خدا
ايجاد كرده‏اند هنوز باقی است بلكه روز به روز بر عظمت و اهميتش افزوده‏
می‏شود . اين موج ، موج عمل و پيشقدم شدن است ، سخن هرگز نمی‏تواند چنين‏
موجی عظيم به وجود آورد ، موج سخن ، كوچك و ضعيف است و زود با برخورد
به موجی بزرگ تر از خود نابود می‏گردد .
از سخنان علی عليه السلام است كه فرمود : " ميدان حق برای سخن وسيع‏
ترين و بازترين ميدانهاست ولی برای عمل تنگ ترين ميدانهاست " يعنی‏
اگر انسان بخواهد برای حقيقت و عدالت و

225