ولی از نظر اسلام پرستش منحصر به اين مرتبه نيست ، هر نوع جهت اتخاذ
كردن ، ايده‏آل گرفتن و قبله معنوی قرار دادن ، پرستش است . آن كسی كه‏
هواهای نفسانی خود را جهت حركت و ايده آن و قبله معنوی خود قرار بدهد
آنها را پرستش كرده است :
« ارايت من اتخذ الهه هواه »( 1 )
آيا ديدی آن كس را كه هوای نفس خود را خدا و معبود خويش قرار داده‏
است ؟
آن كس كه امر و فرمان شخص ديگر را كه خدا به اطاعت او فرمان نداده ،
اطاعت كند و در برابر آن تسليم محض باشد او را عبادت كرده است :
« اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله »( 2 ) .
همانا عالمان دينی خود و زاهدان خود را به جای خدا ، خدای خويش‏
ساخته‏اند . . .
« و لايتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله »( 3 ) .
همانا بعضی از ما انسانها بعضی ديگر را خدای خويش و مطاع و حاكم بر
خويش قرار ندهيم .
بنابراين ، توحيد عملی يا توحيد در عبادت يعنی تنها خدا را مطاع و
قبله روح و جهت حركت و ايده‏آل قرار دادن و طرد هر مطاع و جهت و قبله و
ايده‏آل ديگر ، يعنی برای خدا خم شدن و راست شدن ، برای خدا قيام كردن ،
برای خدا خدمت كردن ، برای خدا زيستن ، برای خدا مردن ، آنچنانكه‏
ابراهيم گفت :

پاورقی :
. 1 فرقان / . 43
. 2 توبه / . 31
. 3 آل عمران / . 64

44