آنها را با مسلمانها نشان می‏دهد مثلا در ايران قبل از ورود اسلام در كنار
اكثريت مذهبی كه زرتشتيها بودند ، اقليتهای مذهبی مثل يهوديها و مسيحی‏ها
و مانويها وجود داشتند در نبردهای مسلمين در ايران ، اين اقليتها با
مسلمين همراه و همدست بودند ، چرا ؟ به اين دليل كه آنها از دست مذهب‏
حاكم ، فوق العاده رنج می‏بردند و دريافته بودند كه اگر اسلام حاكم بشود ،
با اينكه باز هم به صورت اقليتی باقی خواهند ماند ، ولی بودن در زير
لوای اسلام به مراتب بهتر از باقی ماندن در زير لوای دين ديگری است .
تاريخ نشان ميدهد كه اقليتهای مذهبی در ايران ساسانی مخصوصا يهوديها (
1 ) وقتيكه مسلمين آمدند به آنها كمكهای فراوانی كردند در مصر هم وضع‏
بدين منوال بود در آنجا مسيحيان در اكثريت بودند و يهوديها از دست‏
مسيحيها هيچ گونه آزادی نداشتند ، با آمدن مسلمانان ، يهوديان به كمك‏
مسلمين شتافتند پس اين اقليتها در پيروزی مسلمين نقش داشتند ولی اين‏
مقدار نقش داشتن سبب نمی‏شود كه بگوئيم نهضت صدر اسلام نهضت مشترك‏
يهودی - اسلامی - بوده است زيرا روح نهضت را اسلام تشكيل ميداد در نهضت‏
فعلی ما هم وضع بهمين منوال است در اين نهضت هم اقليتهای غير مسلمان ،
اعم از اقليتهای مذهبی و اقليتهای سياسی ، شركت داشتند اما آنها به دليل‏
اينكه اقليتشان ناچيز بود (2) قهرا نقش عمده و تعيين كننده ای نداشتند .
مسئله مهمی كه در اين ميان قابل توجه است و به قسمت دوم اين پرسش‏
مربوط ميگردد ، بررسی نقش پاره ای اقليتها ، بخصوص

پاورقی :
1 - زيرا يهوديها در آن دوره هم از دست مسيحيهای ايرانی كه در حال رشد
بودن ، رنج می‏بردند و هم از دست زرتشتيها .
2 - اين واقعيت را رفراندم فروردين ماه ، بخوبی نشان داد .

68