ورنه بهتر را سجود دون تری

امر كردن هيچ نبود در خوری

كی پسندد لطف و عدل كردگار

كه گلی سجده كند در پيش خار

جان چو افزون شد گذشت از انتها

شد مطيعش جان جمله چيزها

مرغ و ماهی و پری و آدمی

زانكه او بيش است و ايشان دركمی

جان چه باشد ؟ با خبر از خير و شر

شاد از احسان و گريان از ضرر

چون سر ( 1 ) و ماهيت جان مخبر است هر كه او " آگاه‏تر " ، " با
جان‏تر " است

اقتضای جان چو ای دل آگهی است

هر كه آگه تر بود جانش قوی است

روح را تأثير آگاهی بود

هر كه را اين بيش اللهی بود

چون جهان جان سراسر آگهی است

هر كه بيجان است ازدانش تهی است

پس انسان به هر نسبت كه از خود و از جهان آگاه‏تر باشد ، جاندارتر
است . جانداری ، به اصطلاح فلاسفه حقيقت مشككه است ، يعنی درجات و
مراتب دارد ، تدريجا كه درجه‏ء آگاهی انسان بالا می‏رود ، درجه‏ء حيات و
جانداری‏اش بالا می‏رود .
بديهی است كه خود آگاهی مورد بحث ، خود آگاهی شناسنامه‏ای نيست كه‏
نامم چيست ؟ نام پدر و مادرم چيست ؟ در كجا زاده‏ام و در كجا سكونت‏
دارم ؟ و يا خود آگاهی بيولوژيكی نيست كه در شناخت حيوانی يك درجه‏
بالاتر از خرس و ميمون خلاصه می‏شود . برای اينكه منظور روشن شود ، به‏
انواع خود آگاهيها در اينجا به طور خلاصه اشاره می‏كنيم . از خود آگاهيهای‏
مجازی و غير واقعی نظير خود آگاهی شناسنامه‏ای كه بگذريم چند نوع خود
آگاهی واقعی داريم :

پاورقی :
. 1 مخفف سر = راز .

58