ابزار ناروا در دست نفس اماره خارج می‏شود و به صورت يك ابزار مفيد در
می‏آيد .
پس انسان حقيقی كه خليفة الله است ، مسجود ملائكه است ، همه چيز برای‏
اوست و بالاخرش دارنده‏ء همه‏ء كمالات انسانی است ، انسان بعلاوه‏ء ايمان‏
است ، نه انسان منهای ايمان . انسان منهای ايمان ، كاستی گرفته و ناقص‏
است . چنين انسانی حريص است ، خونريز است ، بخيل و ممسك است ، كافر
است ، از حيوان پست‏تر است .
در قرآن آياتی آمده است كه روشن می‏كند انسان ممدوح چه انسانی است و
انسان مذموم چه انسانی است . از اين آيات استنباط می‏شود كه انسان فاقد
ايمان وجدا از خدا انسان واقعی نيست . انسان اگر به يگانه حقيقتی كه با
ايمان به او وياد او آرام می‏گيرد بپيوندد ، دارنده‏ء همه‏ء كمالات است و
اگر از آن حقيقت - يعنی خدا - جدا بماند ، درختی را ماند كه از ريشه‏ء
خويشتن جدا شده است . ما به عنوان نمونه دو آيه را ذكر می‏كنيم :
« و العصر 0 إن الانسان لفی خسر 0 إلا الذين آمنوا و عملوا الصالحات و
تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر »( 1 ) .
سوگند به عصر ، همانا انسان در زيان است ، مگر آنان كه ايمان آورده و
شايسته عمل كرده و يكديگر را به حق و صبر و مقاومت توصيه كرده‏اند .
²ولقد ذرأنا لجهنم كثيرا من الجن و الانس ، لهم قلوب لا يفقهون بها و لهم‏
أعين لا يبصرون بها و لهم آذان لا يسمعون بها أولئك كالانعام بل هم أضل
( 2 ) .

پاورقی :
. 1 سوره‏ء عصر .
. 2 اعراف / . 179

15