انسان يگانه موجودی است كه قانون خلقت ، قلم ترسيم چهره‏ء او را به‏
دست خودش داده است كه هر طور كه می‏خواهد ترسيم كند ، يعنی بر خلاف‏
اندامهای جسمانی‏اش كه كارش در مرحله‏ء رحم به پايان رسيده است و بر
خلاف خصلتهای روحی و اندامهای روانی حيوانات كه آنها نيز در مرحله‏ء قبل‏
از توليد پايان گرفته است ، اندامهای روانی انسان - كه از آنها به‏
خصلتها و خويها و ملكات اخلاقی تعبير می‏شود - به مقياس بسيار وسيعی پس‏
از تولد ساخته می‏شود .
اين است كه هر موجودی ، حتی حيوان ، آن چيزی است كه او را ساخته‏اند ،
ولی انسان آن چيزی است كه بخواهد باشد . و به همين جهت است كه هر نوع‏
از انواع حيوانات همان طور كه اندام جسمانی همه‏ء افرادش شبيه يكديگر
است ، اندامهای روانی و خصلتهای روانی افرادش نيز شبيه يكديگر است ،
تمام افراد گربه يك نوع خصلت دارند و تمام افراد سگ يك نوع ديگر و
تمام افراد مورچه يك نوع ديگر ، تفاوتی اگر باشد بسيار اندك است . ولی‏
تفاوت خصلتی و اخلاقی افراد انسان ، بی‏نهايت است . و اين است كه انسان‏
يگانه موجودی است كه خودش بايد "خويشتن" را انتخاب كند كه چه باشد .
در آثار اسلامی رسيده است كه انسانها در قيامت بر طبق خصلتهای اكتسابی‏
روحی ، نه اندام ظاهری جسمانی ، محشور می‏گردند ، يعنی انسانها از نظر
اخلاق اكتسابی با هر نوع جانداری كه به او شبيه‏تر باشد ، به شكل او و
اندام او محشور می‏گردند ، و تنها افرادی به شكل و صورت انسانی محشور
می‏گردند كه اخلاق و خويهای اكتسابی و ابعاد ثانوی روح آنها متناسب با شأن‏
و كمالات

34