آيا اگر اين فرد به آن شخص كمك كرد ، وجدان انسانهای ديگر چه می‏گويد
؟ و اگر بی اعتنا گذشت و كوچكترين عكس العملی نشان نداد ، وجدانهای‏
ديگر چه می‏گويند ؟
مسلما در صورت اول وجدانهای ديگر او را تحسين می‏كنند و آفرين می‏گويند
، و در صورت دوم ملامت می‏كنند و نفرين می‏گويند . اينكه وجدان آن انسان‏
حكم می‏كند " پاداش احسان ، احسان است " ( 1 ) و هم اينكه وجدان‏
انسانها حكم می‏كند كه " پاداش دهنده‏ء نيكی را به نيكی ، بايد آفرين‏
گفت و بی اعتنا را بايد مورد ملامت و شماتت قرار داد " از وجدان اخلاقی‏
ناشی می‏شود و اين گونه اعمال را خير اخلاقی می‏گويند .
معيار بسياری از كارهای انسان " خير اخلاقی " است ، و به عبارت ديگر
، بسياری از كارها را انسان به جهت " ارزش اخلاقی " انجام می‏دهند نه‏
به جهت امور مادی . اين نيز از مختصات انسان است و مربوط است به‏
جنبه‏ء معنوی انسان و يك بعد از ابعاد معنويت اوست . ساير جانداران‏
هرگز چنين معياری ندارند ، برای حيوان ، خير اخلاقی مفهوم ندارد و ارزش‏
اخلاقی بی‏معنی است .

. 3 جمال و زيبايی

يك بعد ديگر از ابعاد معنوی انسان علاقه به جمال و زيبايی است . قسمت‏
مهمی از زندگی انسان را جمال و زيبايی تشكيل می‏دهد . انسان جمال و زيبايی‏
را در همه‏ء شؤون زندگی دخالت می‏دهد : جامه می‏پوشد برای سرما و گرما ، به‏
همان اندازه هم ، به

پاورقی :
. 1 قرآن كريم می‏فرمايد : " هل جزاء الاحسان‏إلا الاحسان »" (
الرحمن / 60 ) .

19