چيز ديگری بوده ، در اين دنيا هم همين حالت هست . ما شبيه آن را در اين‏
دنيا و در بدن انسان چيزی نمی‏بينيم . خودتان مثل می‏زنيد كه او اعضايی‏
دارد كه به دردش نمی‏خورد و بعد به كارش می‏آيد ، اما ما در اين دنيا
تمام اعضای بدنمان به كار می‏افتد و همه آنها هم مصرف و فلسفه‏ای دارند و
شايد از اين هم استفاده‏هايی استدلالی برای وجود خدا و هدف و نقشه و طرح‏
داشتن خلقت می‏كنيم . بنابر اين ، اين تشبيه را چگونه كامل می‏كنيد كه‏
می‏گوييد می‏توانيم اين نتيجه را بگيريم كه در آينده يك مقدار از اعضاء و
جوارح ، احتياجات و نيازهای روحی مان را می‏خواهد تأمين كند .
اما مسأله سومی كه آقای مهندس بازرگان سؤال كردند و آقای مطهری جواب‏
دادند و خودشان هم در كتاب راه طی شده يك مقدار جوابش را داده‏اند ،
مسأله تناسب بين مجازات و اعمال بود كه آقای مطهری جوابی دادند كه در
كتاب عدل الهی به تفصيل بيان كرده‏اند . آن جواب هم به نظر بنده قانع‏
كننده نيست . ايشان گفتند اين مجازاتها يا برای عبرت ديگران است يا
برای تشفی افرادی كه صدمه ديده‏اند و چون اين هر دو نمی‏تواند در دستگاه‏
خلقت و خداوند معنی داشته باشد ، پس هيچكدام از اينها نيست و اصلا اين‏
قياس ما كه می‏گوييم مجازات در دنيا بايد تناسبی داشته باشد ، ناشی از
اشتباهی است كه می‏كنيم و الا اين مسأله بكلی مسأله ديگری است و به‏
تكوينيات ارتباط پيدا می‏كند . بعد مثلی زده بودند كه وقتی ما به كسی‏
می‏گوييم به كنار دره نزديك نشو ، اگر نزديك شوی می‏افتی و از بين می‏روی‏
، اين ممكن است خيره سری كند و برود و بعد سقوط كند ، آنوقت به ما
اعتراض كنند كه اين مجازات در مقابل اين خيرگی مختصر نامعقول است .
اقلا می‏خواستی 2 متر بيفتد ، چرا 70 متر می‏افتد تا سرش بكلی بشكند ؟ به‏
نظر من اين مثل درست نيست . اينجا به اين علت به نظر ما درست می‏آيد
كه سازنده دره با قانونگذاری كه می‏گويد شما نزديك دره نشود و تا هستند .
آن اولی طبيعت يا خدايی است كه دره‏ای را خلق كرده و اين يكی بشر يا پدر
و مادری است كه می‏گويد به اين دره نزديك نشو ، و الا اگر هردوشان يكی‏
بودند ايراد وارد بود ، به او می‏گفتند به چه مناسبت اگر اين فرد يك قدم‏
جلو رفت بايد نابود شود ، می‏خواستيد حد اقل ارتفاع كمتری بگذاريد ، و به‏
همين علت هم هست كه امروز طرحهای ايمنی جواب اينها را می‏دهد . اما در
اين حالت كه خالق خداست ، به چه مناسبت كسی كه چند سالی احيانا در
دنيا گناه می‏كند ، بايد تا ابد مجازات شود ؟ حالا پاداش را می‏گوييم جود
و بخشش خداست ، قابل ايراد هم نيست ، نمی‏خواهيم كمتر هم باشد ، همانی‏
كه هست باشد اما در مجازاتش اين ايراد را می‏توانيم بگيريم .

93