وقتی انسان روح خود را از دست بدهد ، فتح دنيا به چه درد او می‏خورد ؟ "
( 1 )
گاندی می‏گويد :
" در دنيا فقط يك حقيقت وجود دارد و آن شناسايی ذات ( نفس = خود )
است . هر كس خود را شناخت ، خدا و ديگران را شناخته است ، هر كس خود
را نشناخت ، هيچ چيز را نشناخته است . در دنيا فقط يك نيرو و يك‏
آزادی و يك عدالت وجود دارد و آن نيروی حكومت بر خويشتن است . هر كس‏
بر خود مسلط شد ، بر دنيا مسلط شده است . در دنيا فقط يك نيكی وجود
دارد و آن دوست داشتن ديگران مانند دوست داشتن خويش است . به عبارت‏
ديگر ، ديگران را مانند خود انگاريم . باقی مسائل ، تصور و وهم و عدم‏
است " ( 2 ) .
به هر حال ، خواه به خود آگاهی بهای بيشتر بدهيم و خواه به جهان آگاهی‏
، و خواه بهای مساوی به آنها بدهيم ، آنچه مسلم است اين است كه توسعه‏ء
آگاهی به معنی توسعه و بسط حيات انسان است . روح يا جان مساوی با خبر و
آگاهی است و آگاهی و خبر مساوی با روح و جان است . آن كه آگاه‏تر است‏
جانش فزون‏تر است .
جان نباشد جز " خبر " در آزمون هر كه را افزون " خبر " جانش‏
فزون

جان ما از جان حيوان بيشتر

از چه ؟ زان رو كه فزون دارد خبر

پس فزون از جان ما جان ملك

كو منزه شد ز حس مشترك

وز ملك جان خداوندان دل

باشد افزون تو تجبر را بهل

زان سبب آدم بود مسجودشان

جان او افزون‏تر است از بودشان

پاورقی :
1 و . 2 مقدمه كتاب اين است مذهب من .

57