[ وقتی می‏گويد ] : " من می‏انديشم پس من هستم " من را يك چيز حساب‏
كرده است ، انديشه را چيز ديگری . " من می‏انديشم " همان " انديشه‏
می‏كنم " است ، هر چه كه بشود گفت بيش از اين نيست ، " انديشه می‏كنم‏
" [ يعنی ] انديشه وجود دارد . " من می‏انديشم " جز اينكه " من همان‏
انديشه هستم " چيز ديگری نيست ، نه اينكه من چيزی است و انديشه چيزی‏
است ، من چيزی است كه می‏انديشد و من چون می‏انديشم پس من وجود دارم .
نه ، من يعنی مجموعه همين انديشه‏ها ، مجموعه همين خاطرات متسلسلی كه‏
مرتب پشت سر يكديگر ، همديگر را تعقيب می‏كنند . ما خيال می‏كنيم اين دو
چيز است . اين مثل آن است كه ما در كنار جوی آب نشسته‏ايم و اين ذرات‏
آب ملكولهايی هستند جدا از هم درست مثل فوج سربازی كه دارند از جلوی ما
رد می‏شوند و حركت می‏كنند ولی چشم ما كه آحاد را نمی‏بيند خيال می‏كند كه‏
اين آب يك موجود است كه همين طور امتداد و كشش دارد و دارد می‏رود ،
يك موجود نيست ، واقعا متكثر و متعدد است و ما خيال می‏كنيم يكی است .
يا مثل يك زنجيری است كه از جلوی ما بيايند عبور بدهند كه اين حلقات‏
متصل به يكديگر می‏آيند و می‏گذرند و ما خيال می‏كنيم زنجير خودش يك‏
واقعيتی است ، ديگر زنجيری وجود ندارد ، زنجير يعنی مجموع اين حلقه‏هايی‏
كه به يكديگر متصل هستند . اين من ( كه می‏گويم من ) به عنوان يك شی‏ء
ديگری وجود ندارد ، من يعنی اين حلقات خاطرات كه پشت سر يكديگر می‏آيند
و می‏گذرند ، همين است ، چيز ديگری نيست .
ولی اين مطلب مطلب درستی نيست . اين خاطرات كه می‏آيند و می‏گذرند ،
خاطرات مطلق نيستند . همه اين خاطرات خاطرات وابسته هستند و لهذا اگر
عين خاطرات ذهن من در ذهن شما بيايند ، آمده‏اند ولی آن خاطرات وابسته‏
به يك جا هستند و اين خاطرات وابسته به جای ديگر ، يعنی اگر من در ذهن‏
خودم صورت مسجد شاه اصفهان را تصور می‏كنم ، يك تصور مطلق در ذهن من‏
نيست ، در ذهن شما هم تصور مطلق نيست كه بگوييم آن حلقه زنجيری است ،
اين هم حلقه زنجير ديگری است . آن تصور تصور وابسته به من ( يك من خاص‏
) است ، در واقع تجليات آن من است . " من می‏بينم " ، آن بينشی كه در
من وجود دارد بينش مطلق نيست ، بينش من است ، " شما می‏بينيد " ،
باز بينشی كه در شما وجود دارد بينش مطلق نيست ، بينش شماست . اينها
را نمی‏شود به دانه‏های زنجير تشبيه كرد كه هر كدام جداست و به هيچ جا
ارتباط و اتصال ندارد . اگر تشبيه درست باشد ، اينها را به حبابهای روی‏
يك

230