پاورقی : > در تفسير معنای كفر و ايمان بود كه آيا ارتكاب كبيره موجب كفر استيا نيست و قهرا پيدايش آنان با خوارج پيوند میخورد - مردمی بودند كه تااندازهای میخواستند آزاد فكر كنند و يك حيات عقلی به وجود آورند . هرچند از مبادی و مبانی علمی بیبهره بودند اما مسائل اسلامی را تا حدیآزادانه مورد بررسی و تدبر قرار میدادند ، احاديث را تا حدودی نقادیمیكردند ، تنها آراء و نظرياتی را كه به عقيده خود تحقيق و اجتهاد كردهبودند متبع میشناختند . اين مردم از اول با مخالفتها و مقاومتهای اهل حديث و ظاهر گرايانروبرو بودند ، آنهائی كه تنها ظواهر حديث را حجت میدانستند و به روح ومعنی قرآن و حديث كاری نداشتند ، برای حكم صريح عقل ارزشی قائل نبودند .هر چه معتزله برای انديشه قيمت قائل بودند آنان قيمت را تنها برایظواهر میپنداشتند . در طول يك قرن و نيمی كه از حيات مكتب عقلی اعتزال گذشت بانوسانهای عجيبی دست به گريبان بودند تا عاقبت مذهب اشعری به وجود آمدو يكباره ارزش تفكر و انديشههای عقلی محض و محاسبات فلسفی خالص رامنكر شدند . مدعی بودند كه بر مسلمانان فرض است كه به آنچه در ظاهرتعبيرات نقلی رسيده است متعبد باشند و در عمق معانی تدبير و تفكر نكنند، هر گونه سئوال و جواب چون و چرائی بدعت است . امام احمد حنبل كه ازائمه چهار گانه اهل سنت است سخت با طرز تفكر اعتزالی مخالفت میكردآنچنانكه به زندان افتاد و در زير ضربات شلاق واقع گشت و باز به مخالفتخويش ادامه میداد . بالاخره اشعريان پيروز شدند و بساط تفكر عقلی را برچيدند و اين پيروزیضربه بزرگی بر حيات عقلی عالم اسلام وارد آورد . اشاعره ، معتزله را اصحاب بدعت میشمردند . يكی از شعرای اشعری پس ازپيروزی مذهبشان میگويد :
( المعتزلة ، تأليف زهدی جاء الله ، ص 185 ) > |