اجتماعی مقررات اسلامی از قبيل نماز و روزه و حج و زكات و انفاق ، واستحكام اصول اخلاقی اسلام را روشن نمايد . عبده كه مانند سيد جمال در پی وحدت دنيای اسلام بود و با تعصبهایفرقهای ميانه خوشی نداشت ، وقتی كه به قول خودش نهج البلاغه را كشف كرد، در صدد شرح و نشر آن برآمد ، و در تحشيه و پاورقی بر همه آن كتاب حتیبر خطبههائی كه عليه خلفا بود درنگ نكرد ، همچنانكه از ستايش بليغ وبيمانند سخنان علی عليهالسلام خودداری ننمود . عبده با سيد جمال در دو جهت اختلاف نظر داشت : يكی اينكه سيد انقلابیفكر میكرد و عبده طرفدار اصلاح تدريجی بود . ديگر اينكه سيد مبارزه بااستبداد و استعمار را در رأس برنامه های خود قرار داده بود و معتقد بوداول بايد ريشه اين امالفساد را كند و دور انداخت ، ولی عبده - لا اقل دراواخر عمر و بعد از جدا شدن از سيد در پاريس و بازگشت به مصر - معتقدبود كه آموزش و تربيت دينی جامعه تقدم دارد بر آموزش و پرورش سياسیآنها و بر هر حركت سياسی . در كتاب " سيری در انديشه های سياسی عرب " به عنوان نتايج كار سيدو عبده چنين مینويسد : " نتايج كار سيد با عبده از حيث تأثيری كه ايندو بر تاريخ بيداریمسلمانان داشتهاند ، از يكديگر بسيار متفاوت بوده است . سيد جمال بيشترمرد پيكار و سختكوشی بود و عبده مرد انديشه و ميانه روی ، سيد جمال آزادیمسلمانان را تنها راه تحرك فكری آنان میدانست و عبده بيشتر پروایتربيت اخلاقی و دينی مسلمانان را داشت . سيد جمال دامنه كوششهای خود |
