جهان را و احيانا قرآن و مفاهيم اسلامی را می‏خواستند از ديدگاه غربی تفسير
كنند مبارزه می‏كرد . توجيه و تأويل مفاهيم ماوراء الطبيعی قرآن و تطبيق‏
آنها را به امور حسی و مادی جايز نمی‏شمرد .
سيد جمال هنگامی كه از مصر به هند رفت و با افكار " سر سيد احمدخان‏
هندی " كه زمانی قهرمان اسلامی اصلاح در هند به شمار می‏رفت آشنا شد و ديد
او سعی دارد مسائل ماوراء الطبيعی را به نام و بهانه علم ، توجيه طبيعی‏
كند ، غيب و معقول را تعبير محسوس و مشهود نمايد ، معجزات را كه در
قرآن نص و صريح است به شكلی رنگ عادی و طبيعی دهد ، مفاهيم آسمانی‏
قرآن را زمينی كند ، سخت ايستادگی كرد . يكی از نويسندگان معاصر در مورد
سفر سيد به هند و موضعش در برابر سيد احمد خان می‏نويسد :
" اگر سيد احمد از اصلاح دين سخن می‏گفت ، سيد جمال مسلمانان را از
فريبكاری برخی مصلحان و خطرات افراط در اصلاح بر حذر می‏داشت . اگر سيد
احمد ضرورت فراگرفتن انديشه‏های نو را برای مسلمانان تأكيد می‏كرد ، سيد
جمال بر اين موضوع اصرار داشت كه اعتقادات دينی بيش از هر عامل ديگر
افراد انسان را به رفتار درست رهنمون می‏شود ، و اگر سيد احمد مسلمانان‏
را به پيروی از شيوه‏های نو در تربيت تشويق می‏كرد ، سيد جمال اين شيوه ها
را طبعا برای دين و قوميت مردم هند زيان‏آور می‏دانست . بدينسان سيد جمال‏
كه تا آن زمان به جانبداری از انديشه‏ها و دانشهای نو نامبردار شده بود ،
به هنگام اقامت در هند ، در برابر متفكر نوخواهی چون سيد احمد ناگزير به‏
پاسداری از عقائد و سنن قديمی مسلمانان شهرت يافت . با اين وصف در اين‏
دوره نيز از رأی پيشين خود درباره ضرورت تحرك فكر دينی روی بر نتافت‏
" ( 1 ) .

پاورقی :
. 1 دكتر حميد عنايت ، سيری در انديشه سياسی عرب ، صفحه 86.

19