تجدد فكر دينی كه اخيرا مصطلح شده است يك آهنگ آشنا به گوش مسلماناناست . بررسی دقيق نهضتهای اصلاحی دوره اسلام و تحليل علمی آنها بسيار مفيد وحياتی است . اميدوارم افراد شايستهای چنين توفيقی بيابند و نتيجه بررسیو تحقيقات خود را در اختيار علاقهمندان قرار دهند . بديهی است كه جنبشهائی كه داعيه اصلاح داشتهاند ، يكسان نبودهاند .برخی داعيه اصلاح داشته و واقعا هم مصلح بودهاند . برخی بر عكس ، اصلاح رابهانه قرار داده و افساد كردهاند . برخی ديگر در آغاز جنبه اصلاحی داشته وسرانجام از مسير اصلاحی منحرف شدهاند . قيامهای علويين در دوره اموی و عباسی غالبا قيامهای اصلاحی بوده است .بر عكس ، جنبش بابك خرم دين و چند جنبش ديگر از اين قبيل آنقدر آلودهو پليد بود كه برای جهان اسلام نتيجه معكوس داد ، يعنی از تنفر مردم وخشم مردم نسبت به دستگاه جور خلفای عباسی كه اين نهضتها عليه آن بپا شدهبود كاست . شايد علت اصلی دوام نسبی حكومت عباسيان قيامهای امثالبابك بود . در حقيقت اين قيامها را بايد شانس حكومت عباسی به شمارآورد . قيام شعوبيه در آغاز ، ماهيت اصلاحی داشت . زيرا عليه تبعيضاموی بود و با شعار : « يا ايها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثی وجعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقيكم ( 1 ) » آغازشد . شعوبيه چون عليه تبعيض پاورقی : . 1 حجرات / . 13 |