اين چند روايت دو اصل تولى و تبرى را در اسلام استوار و تثبيت مى كند، ما تحتعنوان توضيح ذيل حديث 537 (ج 1 ص 300)مستدل و مبرهن ثابت نموديم كه خدايتعالى بعد از پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه وآلهبراى رهبرى و پيشوائى خلق دوازده نفر معين و مشخص ‍ را انتخاب نموده و منصوب ساختهاست ، علم رهبرى و مقررات و قوانين دين خود را تنها به آنها عنايت فرموده و استعداد وقابليت دعوت و تبليغ دين خويش را در وجود ايشان از نظر فطرت و اكتسابتكميل نموده است ، بنابراين هر فردى غير ايشان كه دعوى پيشوائى و امامت كند دروغگونيرنگ باز است ، خود گمراه است و ديگران را گمراه مى كند و نسبت به خود و پيروانشستمى بزرگ مرتكب مى شود، بدينجهت در اين دو روايت از ايشان به كلمه جائر ((ستمگرو منحرف )) تعبير شده است .
در تاريخ اسلام پس از وفات پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه وآله چنين افرادى با دعابرخاسته و پس از اندكى حكمفرمائى با زور و سرنيزه ، خويشتن و پيروان خويش رامفتضح و رسوا نموده و لعنت و نفرين را از بازماندگان براى خود بيادگار گذاشته اند.مردميكه در حزب چنين افراد نام نويسى كنند و در شمار آنها درآيند و بر عده آنها بيفزايندو موجب مزيد شوكت و قدرتشان گردند، اگر چه از نظر وظيفه شخصى ، مردمى نيكوكارو با تقوى باشند، باين معنى كه فقط اسم خود را در ليست آنها نوشته و بمرام نامه واساسنامه و مقررات حزبى آنها رفتار نميكنند، بلكه در وظايف شخصى و اجتماعى پيرومقررات اسلامند، اينگونه افراد بحكم اين چند روايت در نظر خدا منفور و مبغوض و محكومبعذاب و عقوبت مى باشند، زيرا همان يك عمل بظاهر كوچك وسيله ترويجباطل و مسلط ساختن شخص غاصب و ستمگر را بر افراد مسلمان وپايمال نمودن حقوق و حدود خدا و مسلمين و در نتيجه موجب ضعف واضمحلال مقررات دين اسلام و خانه نشستن پيشواى بر حق ميگردد، پيداست كه معاويه ويزيد و هشام و منصور اگر تنها مى بودند، هيچگاه آن همه جنايت و ستم مرتكب نمى شدند،بلكه اگر اطرفيان و حواشى آنها منحصر بيك عده كارگردان و ماءمور هم مى بود جراءتچنان هتاكيها را نميداشتند، بطور مسلم آن ستمگران از ثبت نام افراد بسيار در حزب خوداستفاده مى كردند و غرور و نخوت بيشترى بكار مى بردند و در ظلم و تعدى خويشگامهاى فراترى ميگذاشتند. تا اينجا بيان و توضيح قسمتاول از اين روايت شريف بود.
و اما راجع بقسمت دوم يعنى كسيكه از امام بحق پيروى كند و دراعمال شخصى خود مرتكب گناه و آلودگى شود، پيداست كه او بواسطه اينكه در مقدمه وسرلوحه اعمالش سطر درخشانى بنام ولايت و تعهد پيروى از امامانعادل و منصوب از جانب خدا را ثبت كرده ، و از پيشواى گمراه كننده و منحرف روگردان شدهاست ، در نتيجه بر عده مؤ منين افزوده و از اهلباطل كاسته و باندازه يك تن نيروى اسلام و عفو و بخشش را تقويت نموده ، و نيروىنفاق و باطل را تضعيف و تخريب كرده است ، و شايسته و سزاوار است كه عفو و بخششالهى آلودگيهاى كوچكش را فرا گيرد، و خداوند حكيم و مهربان بواسطه يكعمل مهم و با ارزش او از چندين خطا و لغزش ديگرش در گذرد. براى اين دو فرد درتشكيلات اجتماعى مى توانم بدو بنده و نوكرىمثال بزنيم كه يكى از آنها در خانه آقا وولينعمت خويش را انتخاب كرده و در آنجا سرسپرده و بيعت كرده است ، ولى گاهى هم از او خطا و لغزش و سرپيچى و تمرد مشاهدهميشود. و ديگرى از آقا وولينعمت خود رو گردان شده و در خانه دشمن او سر سپرده و ثبتنام كرده ولى كردار و رفتارش را آنجا با دستورات ولينعمتش مطابق و موافق است ، شماخود بينديشيد و قضاوت كنيد.

* كسيكه بميرد و پيشوائى از ائمه هدى نداشته باشد و اين باب جزء باب سابقاست* بَابُ مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى وَ هُوَ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ

1- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍعَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ ابْتَدَأَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَوْماً وَ قَالَ قَالَرَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ إِمَامٌ فَمِيتَتُهُ مِيتَةُ جَاهِلِيَّةٍ فَقُلْتُ قَالَ ذَلِكَ رَسُولُاللَّهِ ص فَقَالَ إِى وَ اللَّهِ قَدْ قَالَ قُلْتُ فَكُلُّ مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمِيتَتُهُ مِيتَةُ جَاهِلِيَّةٍقَالَ نَعَمْ اصول كافى جلد 2 صفحه 207 روايت 1 فضيل بن يسار گويد: روزى امام صادق عليه السلام خود براى ما شروع بسخن كرد وفرمود: رسولخدا صلى اللّه عليه وآله فرموده است : هر كه بميرد و پيشوائى نداشتهباشد، بمردن جاهليت مرده است . عرضكردم اين سخن پيغمبر است ؟! فرمود: آرى بخدا اوفرموده است ، عرضكردم : پس هر كه بميرد و پيشوائى نداشته باشد، مرگش مرگجاهليت است ؟! فرمود: آرى .

شرح :

مقصود از نداشتن پيشوا اينستكه : پيغمبر يا امامى را كه خدا در زمان او تعيينفرموده نپذيرد و اطاعت او را بر خود واجب نداند و مراد به جاهليت حالتى است كه اعرابپيش از آمدن اسلام داشتند، كه خدا و پيغمبر را نميشناختند و دين و شريعت را كنار گذاشتهو بنژاد و تبار خويش مى باليدند و خود خواهى و گردنكشى و كارهاى زشت ديگر در ميانآنها رواج داشت .

2- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ حَدَّثَنِى عَبْدُ الْكَرِيمِ بْنُ عَمْرٍوعَنِ ابْنِ أَبِى يَعْفُورٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَلَهُ إِمَامٌ فَمِيتَتُهُ مِيتَةُ جَاهِلِيَّةٍ قَالَ قُلْتُ مِيتَةُ كُفْرٍ قَالَ مِيتَةُ ضَلَالٍ قُلْتُ فَمَنْ مَاتَ الْيَوْمَ وَلَيْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمِيتَتُهُ مِيتَةُ جَاهِلِيَّةٍ فَقَالَ نَعَمْ اصول كافى جلد 2 صفحه 208 روايت 2 ابن ابى يعفور گويد: از امام صادق عليه السلام راجعبقول رسولخدا صلى اللّه عليه وآله ((هر كه بميرد و او را پيشوائى نباشد مرگشمرگ جاهليت است )) پرسيدم و گفتم : مقصود مردن در حالت كفر است ؟ فرمود: مردن درحالت گمراهى است . عرضكردم : هر كه در اين زمان هم بميرد و او را پيشوائى نباشد،مرگش مرگ جاهليت است ؟ فرمود: آرى .

3- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْفُضَيْلِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِالْمُغِيرَةِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةًجَاهِلِيَّةً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ جَاهِلِيَّةً جَهْلَاءَ أَوْ جَاهِلِيَّةً لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ قَالَ جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَضَلَالٍ اصول كافى جلد 2 صفحه 208 روايت 3 حارث بن مغيره گويد: بامام صادق عليه السلام عرضكردم : پيغمبر فرموده است : هر كهبميرد و پيشوايش را نشناسد بمرگ جاهليت مرده است ؟ فرمود: آرى . عرضكردم : جاهليتكامل يا جاهليتى كه امامش را نشناسد فرمود: كفر و نفاق و گمراهى .

شرح :

مراد بجاهليت چنانچه در دو روايت پيش توضيح داديم عقايدباطل و عادات زشتى است كه عرب قبل از اسلام دچارش بودند، و چون در حديث پيغمر اكرمصلى اللّه عليه و آله ، مردن كسى كه امامش ‍ را نشناسد بمردن بر حالت جاهليت تشبيه وتنظير شده است ، راوى سؤ ال مى كند كه آيا مقصود از جاهليت تمام عقايد فاسد و اخلاقزشت آنهاست يا تنها از نظر نشناختن امام است ؟ حضرت مى فرمايد: از نظر كفر و نفاق وگمراهى است . يعنى اگر نشناختن امام از آنجهت باشد كه او را منكر شود و در مقام مخالفتو ستيزه با او بر آيد، از لحاظ كفر با مردم جاهليت شريكست ، همچون ظلالت و گمراهىكه از كفر و نفاق پائين تر و وبال و كيفرش سبكتر است ، و درجاتش نسبت بقاصر ومقصر و مستضعف مختلف و متفاوتست .

4- بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَامِرٍ عَنِالْمُفَضَّلِ بْنِ زَائِدَةَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ دَانَ اللَّهَ بِغَيْرِسَمَاعٍ عَنْ صَادِقٍ أَلْزَمَهُ اللَّهُ الْبَتَّةَ إِلَى الْعَنَاءِ وَ مَنِ ادَّعَى سَمَاعاً مِنْ غَيْرِ الْبَابِ الَّذِىفَتَحَهُ اللَّهُ فَهُوَ مُشْرِكٌ وَ ذَلِكَ الْبَابُ الْمَأْمُونُ عَلَى سِرِّ اللَّهِ الْمَكْنُونِ اصول كافى جلد 2 صفحه 209 روايت 4 امام صادق عليه السلام فرمايد: هر كه بدون شنيدن و فرا گرفتن از امامى صادق خدا راپرستش كند قطعا خدا ملازم رنج و مشقتش سازد (خدا ملازم سرگردانى و رنج و مشقتشنمايد) و كسى كه ادعاى مردن كند از غير درى كه خدا آنرا گشوده ، مشرك است و آن درىاست ايمن (و نهاده ) بر حصار راز پنهان خدا.

* درباره سادات حقشناس و منكر حق * بَابٌ فِيمَنْ عَرَفَ الْحَقَّ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ وَ مَنْ أَنْكَرَ

1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِجَعْفَرٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع يَقُولُ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع وَ امْرَأَتَهُ وَ بَنِيهِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ ثُمَّ قَالَ مَنْ عَرَفَ هَذَاالْأَمْرَ مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ ع لَمْ يَكُنْ كَالنَّاسِ اصول كافى جلد 2 صفحه 209 روايت 1 سليمان بن جعفر گويد: شنيدم حضرت رضا مى فرمود: همانا على بن عبداللّه بن حسينبن على بن حسين بن على بن ابيطالب عليهم السلام و همسر و پسرانشاهل بهشتند. سپس فرمود: هر كس از اولاد على و فاطمه عليهما السلام عارف باين امر (امامت )باشد، مانند مردم ديگر نيست .

شرح :

علامه مجلسى (ره ) گويد: ظاهرا بجاى عبداللّه ، عبيداللّه صحيح است چنانچه گفتهصاحب عمدة الطالب و مقاتل الطالبين و مورخين ديگر بر آن دلالت دارد، سپس از عمدةالطالب نقل ميكند كه اولاد حضرت على بن الحسين عليهما السلام از شش پسر باقىماندند: 1 امام محمد باقر عليه السلام 2 عبد اللّه باهر 3 زيد شهيد 4 عمر اشرف 5حسين اصغر 6 على اصغر.
يكى از پسران حسين اصغر عبيد اللّه اعرج است كه اين على بنام على صالح است پسراوست ، او را زنى صالحه بنام ام سلمه بود كه از شدت اخلاص و ارادتى كه بحضرترضا عليه السلام داشت ، روزى كه آنحضرت بعيادت شوهرش تشريف آورده بود، او ازپشت پرده به آنحضرت مى نگريست و چون از مجلس برخاست ،محل جلوس امام عليه السلام را مى بوسيد و بعنوان تبرك بر آن دست ميماليد. حضرترضا عليه السلام از خانواده على صالح تجليل فرموده و بهشت را براى آنها وعده داده ودر آخر فرموده است : ساداتى كه به امامت عارف باشند مانند ديگر مردم نيستند، يعنىثواب آنها از ساير مردم بيشتر است بواسطه شرافت نسب ايشان ، چنانچه خدا دربارههمسران پيغمبر صلى اللّه عليه و آله اين امتياز راقائل شده است ، يا بجهت اينكه ايمان و اطاعت ايشان از امامى كه از خويشان وفاميل خود آنهاست دشوار و مشكل تر است نسبت به ساير مردم ، زيرا اسباب حسد و كينه درآنجا قويتر و خضوع و كوچكى كردن در برابرفاميل سخت تر و گرانتر است و لذا شيطان ايشانرا بادعاء امامت بيشتر وسوسه مى كند،بعضى گفته اند: علتش اين است كه طاعت و عبادت سادات ، ثوابش دو برابر مردم ديگراست ، چنانكه عقوبت گناه و نافرمانى ايشان هم دو برابر است .

2- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِى الْوَشَّاءُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُمَرَالْحَلَّالُ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى الْحَسَنِ ع أَخْبِرْنِى عَمَّنْ عَانَدَكَ وَ لَمْ يَعْرِفْ حَقَّكَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَهُوَ وَ سَائِرُ النَّاسِ سَوَاءٌ فِى الْعِقَابِ فَقَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ عَلَيْهِمْضِعْفَا الْعِقَابِ اصول كافى جلد 2 صفحه 210 روايت 2 احمد بن عمر گويد: بحضرت ابوالحسن عليه السلام عرضكردم : بمن بفرمائيد كسيكهفرزند فاطمه باشد و با شما دشمنى كند و حق شما را نشناسد از لحاظ مجازات باساير مردم برابر است ؟ فرمود على بن الحسين عليهما السلام مى فرمود: عقاب ايشان دوچندانست .

شرح :

مجلسى (ره ) درباره معنى كلمه ضعف اقوالى ازاءهل لغت ذكر ميكند كه طبق يكى از آنها معنى ضعفا در اين روايت سه برابر ميشود، چنانچهراجع به آيه شريفه ((يضاعف لها العذاب ضعفين )) هم بعضى از مفسرين همينقول را گفته اند، ولى ازهرى منكر اين معنى شده و دو برابر را تقويت كرده است .

اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد دوم