--- پاورقى ----
1- در تعبير بجانشين نوعى از تاءدب است ، زيرا مى خواهد بگويد: من انتظارندارم كه بعد از وفات شما زنده بمانم ، بلكه مى خواهم امام بعد از شما را بهفرزندان و جانشينان خود معرفى كنم .
2- معنى اين كلمه اينستكه خدا از او راضى باشد، ولى در اين زمان مرسوم ميانعامه چنين است كه اين كلمه را براى خلفاى ثلاثه بكار ميبرند و نسبت بعلى بنابيطالب عليه السلام كرم الله وجهه ميگويند.
3- قتاد: درختى است كه خار بسيار دارد و خارهايشمثل سوزن است و تراشيدن خارش باين طريقست كه يكدست را بالاى شاخه محكم گرفته ،با دست ديگر تا پائين بكشند و اين جمله در عرب مثلى است براى انجام كارهاى دشوار وسخت .
4- مراد به هفتمين خود آنحضرت و مراد بفرزند پنجم ، حضرت صاحب الامرعليه السلام است و گويا تعبير باين جمله بواسطه اشاره و تعريفش بطايفه و اقفيهاست كه امام هفتم را صاحب غيبت ميدانند و به پنج امام بعد از وى معتقد نيستند.
5- در عرب رسم است كه ببرادر كوچكتر از نظر تلطف و مهربانى بنى (پسرجان ) ميگويند و ممكن است خطاب بهمه فرزندانش در حضور برادرش بوده باشد.
6- اشقر نام كوه مخصوصى است كه محمد در آنجا بوده و جهينه نام قبيله اى استكه در آن كوه زندگى مى كرده اند.
7- مادر عبدالله فاطمه بنت الحسين عليه السلام بوده است
8- سده (بضم سين ) در خانه است و اءشجع نام قبيله ايست از غطفان .
9- ولى گاهى هم انكار بمعنى حجوداستعمال ميشود چنانچه مجمع البحرين در ماده (نكر) ذكر نموده .
10- استطاعت مربوط بمساءله جبر و تفويض است كه در جلداول ص 225 گذشت .
11- منكر (بصيغه اسم مفعول ) بمعنى كار زشت است .
12- منكر(بصيغه اسم فاعل ) بمعنى انكار كننده و انجام دهنده كار زشت است .
13- كلمه ما در آيه شريفه ((ما انذر آباؤ هم )) سه وجه دارد: 1 نافيه ،چنانكه در ترجمه بيان شد. 2 مصدريه ، چنانكه در روايت تفسير فرمود. 3 موصوله ومفعول دوم تنذر يعنى آنها را بيم دهى بدانچه پدرانشان بيم يافتند.
14- آنجا كه فرمايد: لاملان جهنم منهم ((دوزخ را از ايشان پر كنم )).
15- سالى كه ابرهه سردار لشكر حبشه باپيل سواران به قصد جسارت به خانه كعبه آمد و به عذاب خدا گرفتار شد،، قرآنكريم داستانش را در سوره فيل بيان مى كند.
16- ايام شريق روزهاى يازدهم و دوازدهم و سيزدهم بعد ازاعمال حج است كه اسلام آن را در ماه ذى حجه قرار داده ولى اعراب جاهليت دوسال در محرم حج مى گزارند و دو سال در صفر و همچنين در ماههاى بعد در هر ماهى دوسال حج مى گزاردند، پس بنا بر آن كه تولد حضرت در ماه ربيعالاول بوده و 9 ماه هم در شكم مادر بوده باشد، ايام تشريق زمان حملش در جمادى الثانيهبوده است .
17- تهليل يعنى گفتن لااله الا الله و خدا را بيگانگى ستودن .
18- حسب مرد. دين و ارزش و كارهاى نيك و صفات پسنديده و كردار شايستهاوست ، و نيز صفات حميده پدران اوست ، زيرا شخصيت مرد بوسيله اينها بحساب مى آيدمرآت ص 360.
19- اميرالمؤ منين عليه السلام با اين جمله اسم او را تغيير داده و يا انتخاب ايناسم را باو تلقين فرموده و يا به او فرموده كه تو دو نام دارى و شهربانويه ازجهانشاه بهتر است .
20- حبه : بوزن دو جو و يك شصتم دينار است .
21- حميده و محموده : ستوده و پسنديده .
22- بحديث 1220 رجوع شود.
23- بحديث 601 رجوع شود.
24- تكفير: تواضع و كرنش مخصوصى است كه در برابر سلاطين وبزرگان انجام مى داده اند، باين نحو كه اندكى خم شده و دو كف دست را در ميان رانهاپنهان مى كرده اند.
25- بتوضيح ذيل حديث 61)) رجوع شود.
26- برذون غالبا باسبى گويند كه هيچ يك از پدر و مادر او عربى نباشند،و منتهى الارب گويد: برذون اسب تاتارى است .
27- اين جمله را در عربى هنگام تسليت و تعزيت گويند.
28- گويا در آن زمان شهر كشمير دو قسمت بوده كه يك قسمت آن را داخله مىگفته اند و يا مقصود اينست كه در داخل شهر بودم نه در حومه و اطرافش .
29- قرامطه جماعتى بودند كه در ظاهر بامامت محمد بناسماعيل بن جعفر الصادق عليه السلام قائل بودند ولى در باطن عقيده آنها الحاد وابطال شريعت بود، زيرا بيشتر محرمات را حلال مى شمردند و نماز را همان اطاعت امام مىدانستند و دادن خمس را بامام ، زكوة مى ناميدند و روزه را نهان داشتن اسرار و زنا را فاشكردن آن مى دانستند و چون يكى از روساى آنها در ابتداى كار بخط مقرمط نوشت ، ايشانرابقرامطه منسوب ساختند مرآت ص 430.
30- عترت : فرزندان و اخص اقارب مرد يا اهلبيت قريب يا خويشان او از اقاربباشند يا از اباعد منتهى الارب .
31- مجلسى (ره ) در تطبيق اين جمله روايت با تاريخ وفات پيغمبر و علىعليهماالسلام 4 وجه بيان كرده كه يكى از آنها اين است كه : 30سال بنا بر اصطلاح عرفى و تخمين است و سپس فرمايد: از آنچه خدا معين كرده يك روزپس و پيش نيفتد.
32- كستى (بضم كاف ) رشته ايست كه يهوديان بعنوان شعار مخصوص خودبه جاى زنار نصارى بر كمر بندند. خاقانى گويد: ريسمان سبحه بگستند و كستىبافتند (يعنى رشته تسبيح را پاره كردند و شعار يهود را بكمر بستند.)
33- راجع به محدث بحديث 699 رجوع شود.
