عامل تكامل تاريخ و جامعه است - بودهاند ، منفی بوده است . " نيچه " فيلسوف ماترياليست و معروف آلمان طرفدار اين نظريه است. د . از سه گروه بالا كه بگذريم ، گروه های ديگر حتی منكران اديان ، نقشپيامبران را در گذشته مثبت و مفيد و در جهت تكامل تاريخ میدانند اينگروه ها از طرفی به محتوای تعليمات اخلاقی و اجتماعی پيامبران و از طرفديگر به واقعيتهای عينی تاريخی توجه كرده اند و به اين نتيجه رسيده اندكه پيامبران در گذشته اساسیترين نقشها را در اصلاح و بهبود و پيشرفتجوامع داشتهاند . تمدن بشر ، دو جنبه دارد : مادی و معنوی جنبه مادی تمدنجنبه فنی و صنعتی آن است كه دوره به دوره تكامل يافته تا به امروز رسيدهاست ، جنبه معنوی تمدن مربوط به روابط انسانی انسانهاست جنبه معنویتمدن مرهون تعليمات پيامبران است و در پرتو جنبه معنوی تمدن است كهجنبه های مادی آن نيز مجال رشد میيابد عليهذا نقش پيامبران در تكاملجنبه معنوی تمدن به طور مستقيم است و در تكامل جنبه مادی به صورت غيرمستقيم . از نظر اين گروه ها در نقش مثبت تعليمات پيامبران در گذشته سخنینيست ، منتها بعضی از اين گروه ها نقش مثبت اين تعليمات را منحصر بهگذشته میدانند و امروز دوره اين گونه تعليمات را منقضی میشمارند و مدعیهستند كه با پيشرفت علوم ، تعليمات دينی نقش خود را از دست داده و درآينده بيشتر از دست خواهد داد ، ولی بعضی ديگر مدعی هستند كه نقش ايمانو ايدئولوژی مذهبی نقشی است كه هرگز پيشرفتهای علمی جايگزين آن نخواهدشد ، همچنانكه مكاتب فلسفی نيز نتوانسته اند جايگزين آن گردند . در |