راه اخلاق و حكمت عملی . ولی هيچكس حقی به اندازه حق شهدا بر بشريت ندارد ، و به همين جهت هم عكسالعمل احساس آميز انسانها و ابراز عواطف خالصانه آنها درباره شهدا بيش از ساير گروهها است . چرا و به چه دليل حق شهدا از حق ساير خدمتگزاران بيشتر و عظيمتر است ؟ البته دليل دارد . همه گروههای خدمتگزار ديگر مديون شهدا هستند ، ولی شهدا مديون آنها نيستند يا كمتر مديون آنها هستند ، عالم در علم خود و فيلسوف در فلسفه خود و مخترع در اختراع خود و معلم اخلاق در تعليمات اخلاقی خود نيازمند محيطی مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولی شهيد آن كسی است كه با فداكاری و از خود گذشتگی خود و با سوختن و خاكستر شدن خود محيط را برای ديگران مساعد میكند . مثل شهيد مثل شمع است كه خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افكندن است ، تا ديگران در اين پرتو كه به بهای نيستی او تمام شده بنشينند و آسايش بيابند و كار خويش را انجام دهند . آری ، شهدا شمع محفل بشريتند ، سوختند و محفل بشريت را روشن كردند . اگر اين محفل تاريك میماند هيچ دستگاهی نمیتوانست كار خود را آغاز كند يا |