پيشين جاری شده است انتظاری دارند ؟ هرگز در سنت خدا تبديل ( جانشينشدن سنتی به جای سنتی ) يا تغيير ( دگرگونی يك سنت ) نخواهی يافت .قرآن كريم ، نكته فوقالعاده آموزندهای در مورد سنتهای تاريخ ياد آوریمیكند و آن اين كه مردم میتوانند با استفاده از سنن جاريه الهيه در تاريخ، سرنوشت خويش را نيك يا بد گردانند ، به اين كه خويش و اعمال ورفتار خويش را نيك يا بد گردانند ، يعنی سنتهای حاكم بر سرنوشتها درحقيقت يك سلسله عكس العملها و واكنشها در برابر عملها و كنشها است .عملهای معين اجتماعی عكسالعملهای معين به دنبال خود دارد . از اين روتاريخ در عين آن كه با يك سلسله نواميس قطعی و لايتخلف اداره میشود ،نقش انسان و آزادی و اختيار او به هيچوجه محو نمیگردد . قرآن آيات زيادی در اين زمينه دارد ، كافی است كه برای نمونه آيه 11از سوره مباركه رعد را بياوريم : « ان الله لا يغير ما بقوم حتی يغيروا مابانفسهم »: خداوند وضع حاكم و مستولی بر قومی را تغيير نمیدهد مگر آن كهآن چه در خلق و خوی و رفتار خود دارند تغيير دهند . توجيه و تفسير تكامل تاريخ اگر در مكتبی ، جامعه ، دارای شخصيت و طبيعت |