10- به وسيلهتوبه (يعنى بازگشت و پشيمانى) گناهان پوشيده مى‏شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 178
11- ثمرةالتّوبة استدراك فوارط النّفس 4657.
12- حسنالتّوبة يمحو الحوبة 4862.
13- من تاب فقدأناب 7844.
14- من أعطيالتّوبة لم يحرم القبول 8148.
15- ما أهدمالتّوبة لعظيم الجرم 9520.
16- لا خير فيالدّنيا إلّا لأحد رجلين: رجل أذنب ذنوبا فهو يتداركها بالتّوبة، و رجل يجاهد نفسهعلى طاعة اللّه سبحانه 10885.
17- يسيرالتّوبة و الاستغفار يمحّص المعاصي و الإصرار 10992.
18- مع الإنابةتكون المغفرة 9747. 11- ثمره توبه و بازگشت به خدا تلافى و تدارك تقصيرات نفساست.
12- نيكوئىتوبه گناه را محو و نابود مى‏سازد.
13- هر كه توبهكند در حقيقت (به سوى خدا) برگشته است.
14- هر كه (بهاو توفيق) توبه داده شود از قبول محروم نگردد.
15- چه چيزتوبه را براى گناه بزرگ ويران گر كرده است (يعنى بازگشت حقيقى و پشيمانى گناه بزرگرا نابود سازد البته با شرائطش).
16- خيرى دردنيا نيست مگر براى يكى از دو مرد: مردى كه گناهى را مرتكب شده پس آن را با توبهتدارك و تلافى نمايد، و مرديكه با نفس خود بر طاعت خداى سبحان مجاهده نمايد.
17- اندك توبه،و استغفار، گناهان، و اصرار بر آنها را پاك مى‏كند.
18- با توبه وبازگشت به سوى خدا آمرزش حاصل خواهد گرديد.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 179

باب الثاء

الثقة باللّه

1- أصل الرّضاحسن الثّقة باللّه 3085.

2- الثّقةباللّه أقوى أمل 605.

الثواب

1- اكتسابالثّواب أفضل الأرباح، و الإقبال على اللّه رأس النّجاح 1971.

2- الثّواببالمشقّة 44. اعتماد به خدا 1- ريشه خوشنودى نيكوئى اعتماد است به خدا، (چون هركه تكيه گاهش خدا بود به نصيب و بهره راضى خواهد شد).

2- اعتماد بهخدا قوى‏ترين اميد و آرزو است.

پاداش 1- كسب كردن ثواب برترين سودها، و به سوى خدا رو آوردنسر پيروزى است.

2- پاداش بهاندازه زحمت و مشقت است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 180

3- لا ربحكالثّواب 10467.

4- لا ذخركالثّواب 10490.

الثوب

1- ارفع ثوبكفإنّه أنقى لك، و أتقى لقلبك، و أبقى عليك 2294.

2- البس ما لاتشتهر به و لا يزري بك 2316. 3- هيچ سودى مانند ثواب (و پاداش الهى نيست).

4- هيچذخيره‏اى مانند ثواب نيست.

لباس 1- جامه خود را بالا گير (يعنى بلند نباشد، كه آن ازبراى تو پاكيزه‏تر، و براى دل تو خويشتن‏دارتر، و بر تو پاينده‏تر است).

2- لباسى بپوشكه با آن مشهور نشده، و تو را عيبناك نسازد. (ممكن است از دو جهت باشد يكى آنكه ازجهت نفاست و قيمت بالا بوده كه از زىّ طرف بيرون باشد، و ديگر آنكه از جهت درشتى وكهنگى و پستى آن بوده كه آنهم مورد حرف مردم قرار گيرد، و بطور خلاصه لباسى نپوشكه سبب مسخره مردم گشته و او را عيب كنند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 181

باب الجيم

الجبن

1- احذرواالجبن، فإنّه عار، و منقصة 2582.

2- الجبن افة،العجز سخافة 89.

3- شدّة الجبنمن عجز النّفس و ضعف اليقين 5773.

الجدّ و الاجتهاد

1- خيرالاجتهاد ما قارنه التّوفيق 5000. ترس 1- از ترس دورى كنيد، زيرا كه آن ننگ، وسبب نقص و كمى مرتبه يا نقصان و زيان است.

2- ترس آفت استو ناتوانى (و خود را عاجز نشان دادن) كوته عقلى است.

3- ترس شديد ازناتوانى نفس و سستى يقين است. (بالأخص اگر در جبهه و جهاد با اعداء باشد كه بايدكارى كند كه آن را از خود دور سازد).

كوشش 1- بهترين جد و جهد آنست كه آن را توفيق همراهى نمايد(يعنى خداوند كوشش آدمى را در فرمانبردارى خود قرار داده كه او را در آن راه يارىكند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 182

2- عليك بالجدّو إن لم يساعد الجدّ 6149.

3- قد سعد منجدّ 6629.

4- قرنالاجتهاد بالوجدان 6715.

5- من ضعف جدّهقوي ضدّه 8031.

6- من ركب جدّهقهر ضدّه 8032.

7- من أعملاجتهاده بلغ مراده 8058.

8- من بذل جهدطاقته بلغ كنه إرادته 8785.

9- لا ينفعاجتهاد بغير تحقيق 10681.

10- لا ينفعاجتهاد بغير توفيق 10803. 2- بر تو باد به كوشيدن گر چه بخت مساعد نباشد.

3- بتحقيق كسىكه جد و جهد نمايد نيكبخت گردد.

4- اجتهاد وكوشش با دريافت مقرون است. (چنانكه مشهور است)

گفت پيغمبراگر كوبى درى

عاقبت ز آن در برون آيد سرى‏

«من قرع بابا ولجّ ولج» هر كه درى را بكوبد و لجاجت كند داخل شود).

5- هر كه جدّ وجهد او ضعيف باشد دشمن او قوى گردد. (چه دشمن شيطانى يا انسانى).

6- هر كه برجدّ و جهد خود سوار شود بر دشمن خود غلبه نمايد.

7- هر كه جد وجهد خود را بكار برد به مراد و مقصودش رسيده است.

8- هر كه نهايتسعى و كوشش خود را به كار برد به منتهاى اراده و مقصود خود خواهد رسيد.

9- هيچ اجتهادو كوششى بدون تحقيق سود نخواهد داشت.

10- هيچ اجتهادو كوششى بدون توفيق (الهى) سود نبخشد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 183

التجربة

1- التّجارب لاتنقضي (و العاقل منها في زيادة) 364، 1543.

2- التّجاربعلم مستفاد 1036.

3- التّجربةتثمر الاعتبار 1104.

4- ثمرةالتجربة حسن الاختيار 4617.

5- حفظالتّجارب رأس العقل 4916.

6- خير ماجرّبت ما وعظك 4961.

7- في كلّتجربة موعظة 6460.

8- كفىبالتّجارب مؤدّبا 7016. آزمايش 1- تجربه‏ها، منقضى نمى‏شود (هر چه آدمى آزمايشكند باز هم نياز به آزمايش دارد، و يا تجربه كار از جهت فائده آن از تجربه دستنخواهد كشيد) و خردمند از آن در زيادتى است، (يعنى سبب افزونى مرتبه او گردد).

2- تجربه‏ها،علمى است سود برده شده.

3- تجربه، مثمرعبرت گرفتن است (چنانكه در حديث آمده: لا يلدع المؤمن من جحر مرّتين» مؤمن ازسوراخى دو بار گزيده نمى‏شود).

4- ميوه تجربهو آزمايش، نيكوئى گزينش است.

5- حفظ ونگهدارى تجربه‏ها رأس عقل است.

6- بهترين چيزىكه آزمايش كنى آنست كه تو را پند دهد.

7- در هرآزمايشى پنديست.

8- براىتجربه‏ها همين بس كه ادب كننده‏اند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 184

9- من يجرّبيزدد حزما 7986.

10- من كثرتتجربته قلّت غرّته 8038.

11- من أحكمالتّجارب سلم من المعاطب 8040.

12- من غني عنالتّجارب عمي عن العواقب 8680.

13- من حفظالتّجارب أصابت أفعاله 9180.

14- من قلّتتجربته خدع 7899.

المجرّب

1- المجرّبأحكم من الطّبيب 1203.

الجزع

1- الجزع عندالبلاء من تمام المحنة 1563. 9- هر كه تجربه كند دور انديشى او زياد گردد.

10- هر كهتجربه‏اش بسيار باشد فريب خوردنش كم باشد.

11- هر كهتجربه‏ها را محكم كند (و در آزمايشهايش دقت كند) از مهلكه‏ها سالم ماند.

12- هر كه ازتجربه‏ها بى‏نياز گردد (و به فكر آن‏ها نباشد) از عاقبت‏ها كور گردد.

13- هر كهتجربه‏ها را حفظ كند كارهايش درست باشد.

14- هر كه تجربهو آزمايش او كم باشد فريب خورده است.

تجربه كار 1- مرد آزموده و يا آزمايش كننده از طبيب داناتراست.

بى‏تابى 1- زارى كردن در نزد بلاء از تمامى محنت و بلاء است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 185

2- الجزع عندالمصيبة أشدّ من المصيبة 1562.

3- المصيبةواحدة، و إن جزعت صارت اثنتين 1623.

4- المصيبةبالصّبر أعظم المصيبتين 1608.

5- الجزع لايدفع القدر و لكن يحبط الأجر 1876.

6- الجزع عندالمصيبة يزيدها، و الصّبر عليها يبيدها 2043.

7- اغلبواالجزع بالصّبر، فإنّ الجزع يحبط الأجر، و يعظّم الفجيعة 2527.

8- الجزع هلاك58.

9- الجزع منأعوان الزّمان 255.

10- الجزعيعظّم المحنة 653. 2- زارى كردن نزد مصيبت از مصيبت سخت‏تر است.

3- مصيبت يكىاست، و اگر بى‏تابى كنى دو تا مى‏گردد.

4- مصيبت بهصبر، و از دست دادن شكيبائى، بزرگترين مصيبت است.

5- بى‏تابىتقدير خدا را بر طرف نمى‏كند ولى پاداش را تباه مى‏سازد.

6- بى‏تابى درمصيبت مصيبت را مى‏افزايد، و شكيبائى بر مصيبت تباه مى‏سازد آن را، و آن را سهل وآسان مى‏گرداند.

7- بر جزع وزارى به وسيله صبر و شكيبائى غلبه نمائيد، زيرا كه بى‏تابى اجر را باطل نموده، ومصيبت را عظيم گرداند.

8- ناشكيبائىتباهى است. (يعنى سبب تباه شدن اجر و پاداش است).

9- در بلاهاشكيبائى نكردن، از يارى كننده‏هاى زمان است. (چون روزگار پيوسته در آزار و شكنجهآدمى است، بيتابى كه آمد كمك آن خواهد گرديد).

10- بى‏تابىمصيبت را بزرگ مى‏گرداند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 186

11- الجزع أتعبمن الصّبر 1198.

12- إن كنتجازعا على كلّ ما يفلت من يديك فاجزع على ما لم يصل إليك 3716.

13- بكثرةالجزع تعظم الفجيعة 4202.

14- ضادّواالجزع بالصّبر 5913.

15- ليس معالجزع مثوبة 7475.

16- من جزععظمت مصيبته 7936.

17- من ملكهالجزع حرم فضيلة الصّبر 8086.

18- من جزعفنفسه عذّب، و أمر اللّه سبحانه أضاع، و ثوابه باع 8925.

19- لا تجزعوامن قليل ما أكرهكم (كرهتم)، فيوقعكم ذلك في كثير ممّا تكرهون 10314. 11- بى‏تابىاز شكيبائى پرزحمت‏تر است.

12- اگر بر هرچه از دست تو مى‏رود جزع‏كننده باشى (و سزاوار بى‏صبرى باشد) پس بر آنچه به سوى تونرسيده بيتابى نما.

13- به سبببيتابى و ناشكيبائى فراوان مصيبت بزرگ مى‏شود.

14- بى‏تابى رابا شكيبائى مخالفت نمائيد.

15- با بى‏تابىثوابى نيست (پاداش از آن صابر است).

16- هر كهبى‏تابى كند مصيبت او بزرگ شود.

17- هر كهبى‏تابى مالك او شود از فضيلت صبر محروم ماند.

18- هر كهبيتابى كند نفس خويش را عذاب نموده، و فرمان خداى سبحان را ضايع كرده، و ثواب اورا بفروشد (بجزع و بى‏تابى).

19- از اندكآنچه ناخوش داريد بى‏تابى منمائيد، پس شما را چنين كارى در

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 187

20- لا تجتمع الصّبرو الجزع 10579.

المجازاة و الجزاء

1- من صدّقبالمجازاة لم يؤثر غير الحسنى 8257.

2- من أيقنبالمجازاة لم يؤثر غير الحسنى 8646.

3- على قدرالبلاء يكون الجزاء 6186.

4- على قدرالنّيّة تكون من اللّه العطيّة 6193.

5- من لم يوقنبالجزاء أفسد الشّكّ يقينه 8961.

6- لا تسرعنّإلى بادرة و لا تعجّلن بعقوبة وجدت عنها مندوحة فإنّ بيشتر از آنچه كراهت داريدبيندازد.

20- صبر و جزع(شكيبائى و بيتابى) جمع نمى‏شود (پس كسانى كه دعوى صبر مى‏كنند و در عين حالبى‏تابى مى‏نمايند دعوى باطل كنند).

كيفر و پاداش 1- هر كه به پاداش اعمال از سوى خدا تصديق نمايد(و آن را باور كند) غير از نيكوئى را اختيار ننمايد.

2- هر كه بهپاداش اعمال يقين نمايد غير نيكوئى را اختيار ننايد.

3- به اندازهبلاء پاداش مى‏باشد.

4- به اندازهنيت و قصد است عطا و بخشش از خدا.

5- هر كه بهپاداش يقين نداشته، شك يقينش را فاسد نمايد (زيرا بالأخره در خود مبدأ و معاد شكخواهد نمود و شكى نيست در اين كه چنين شكى منجر به كفر خواهد شد).

6- (تتمه كلامىاست با مختصر تغييرى از نامه 53 كه حضرت براى مالك اشتر نوشته است) به خشمى كه تنداست شتاب مكن، و به عقوبتى كه براى آن‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 188

ذلك منهكة للدّين مقرّب من الغير 10345.

7- إنّ أعجلالعقوبة عقوبة البغى 3381.

8- إنّ اللّهسبحانه قد وضع العقاب على معاصيه زيادة لعباده عن نقمته 3483.

9- عقوبةالكرام أحسن من عفو اللّئام 6324.

10- عقوبةالغضوب و الحقود و الحسود تبدء بأنفسهم 6325.

11- عقوبةالعقلاء التّلويح 6328.

12- عقوبةالجهلاء التّصريح 6329. توسعه‏اى هست (و مى‏توانى انجام ندهى) عجله منما، زيرا كهآن كهنه كردن دين، و نزديك كننده حوادث است.

7- به راستى كهشتابان‏ترين عقوبت عقوبت سربلندى و يا عقوبت ستمگرى است.

8- به راستى كهخداوند سبحان عقوبت را بر نافرمانيهاى خود قرار داد، تا رادع و مانع باشد بندگانشرا از انتقام خود (و در نهج البلاغه چنين دارد: «إنّ اللّه سبحانه وضع الثّواب علىطاعته و العقاب على معصيته زيادة لعباده عن نقمته و حياشة لهم إلى جنّته» براستىكه خداوند سبحان پاداش را بر فرمانبردارى، و عقوبت را بر نافرمانى خود از براىراندن يا دفع بندگان از عقوبت و جمع كردن يا راندن آنها به سوى بهشت خود قرارداد).

9- عقوبت كردنافراد كريم و بزرگوار، نيكوتر از عفو افراد پست مرتبه است.

10- عقوبتخشمناك و كينه‏ور، و رشكبر، به نفسهاى خود ابتداء مى‏شود (يعنى نخست خود آنان آزارو زيان بينند آن گاه ديگران).

11- عقوبتخردمندان اشاره و كنايه است.

12- عقوبت كمعقلان تصريح است. (ممكن است مراد عقوبتى باشد كه از

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 189

13- ليس لمنطلبه اللّه مجير 7479.

14- من عاقبمعتذرا عظمت إساءته 8719.

15- من عاقببالذّنب فلا فضل له 9071.

16- ما كلّ مذنبيعاقب 9464.

17- ما أقبحالعقوبة مع الاعتذار 9541.

الجسد و الأجسام

1- خدمة الجسدإعطاؤه ما يستدعيه من الملاذّ و الشّهوات و المقتنيات جانب آنها شود زيرا وقتىعاقل بخواهد كسى را عقوبت كند با كنايه و اشاره به طرف مى‏فهماند، به خلاف جاهل،گر چه امكان دارد معنا اين باشد: اگر كسى بخواهد عاقلى را عقوبت كند كنايه در بارهاو كفايت كرده بخلاف جاهل كه بايد براى او عيب را واضح گويند).

13- براى كسىكه خداوند او را طلب كند (براى عقوبت) پناه‏دهنده‏اى نيست.

14- هر كه پوزشطلب را (عذر خواه) عقوبت نمايد گناهش بزرگ باشد (زيرا نامردى است بعد از عذر خواهىكيفر كردن).

15- هر كه بهگناه عقوبت كند فضل و افزونى براى او نيست.

16- چنين نيستكه هر گنهكارى كيفرى شود (بلكه امكان دارد در غلط افتاده باشد و يا اگر مربوطبخداست توبه كند).

17- چه زشتكرده عقوبت و انتقام را با پوزش خواستن.

بدن و جسم 1- خدمت بدن كردن، دادن به آنست آنچه را كهمى‏خواهد، از لذت‏ها، و خواهش‏ها، و ذخيره شده‏ها، ولى در آنست هلاكت نفس (يعنىاگر كسى‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 190

و في ذلك هلاك النّفس 5097.

2- صحّةالأجسام من أهنأ الأقسام 5812.

3- كيف يغترّبسلامة جسم معرّض للآفات 6984.

الجفاء

1- إيّاك والجفاء، فإنّه يفسد الإخاء، و يمقّت إلى اللّه و النّاس 2662.

2- الجفاء شين،المعصية حين 99.

3- الجفاء يفسدالإخاء 562. مى‏خواهد نفس او به هلاكت نرسد بايد توجهى به جسد نداشته باشد، وخواسته آن را بر نياورد، و گرنه نفس خويش را هلاك ساخته است، از ابو الفتح بستىنقل شده: اى خدمت‏گزار بدن تا چه اندازه در خدمت آن كوشائى، ارزش و انسانيت تو بهنفس است نه به جسم).

2- صحت بدنهااز گواراترين قسمت‏هاست كه خداوند ببندگان داده است.

3- چگونه بهسلامت بدينكه در معرض آفت‏ها در آورده شده، فريب خورده مى‏شود بى‏وفائى و بى‏مهرى1- بر تو باد به دورى از ترك احسان و پيوند، و بى‏مهرى، و بى‏وفائى و جور و ستم،زيرا كه آن برادرى را تباه ساخته، و خدا و مردم را دشمن مى‏نمايد.

2- خلاف آدابعيب، و معصيت سبب هلاكت و محنت خواهد بود.

3- بى‏وفائى وترك صله برادرى را فاسد مى‏گرداند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 191

الجلالة

1- عند كثرةالإفضال و شدّة الاحتمال تتحقّق الجلالة 6218.

الجماع

1- سئل- عليهالسّلام- عن الجماع فقال: حياء يرتفع، و عورات تجتمع، أشبه شي‏ء بالجنون، الإصرارعليه هرم، و الإفاقة منه ندم، ثمرة حلاله الولد، إن عاش فتن، و إن مات حزن 4943.

الجمال

1- الجمالالظّاهر حسن الصّورة 1193.

2- الجمالالباطن حسن السّريرة 1193. بزرگى 1- در وقت زيادى بخشش و احسان، و سختى متحمل شدن(مخارج مردم يا بى‏ادبيهاى آنها) جلالت و بزرگى ثابت مى‏شود.

آميزش جنسى 1- از آن حضرت از مقاربت پرسيدند حضرت فرمود: شرمو حيائى است كه برداشته شده، و عورتهائى است كه جمع گشته، شبيه‏ترين چيز استبديوانگى، اصرار بر آن پيرى، و بخود آمدن از آن پشيمانى خواهد بود، ثمره حلالشفرزند است، كه اگر زنده بماند به فتنه اندازد، و اگر بميرد اندوهگين مى‏سازد.

زيبائى 1- جمال و زيبائى ظاهر، نيكوئى صورت است.

2- جمال وزيبائى باطن، حسن سريره است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 192

3- جمال الرّجلحلمه 4718.

4- جمال الرّجلالوقار 4744.

5- جمال الحرّتجنّب العار 4745.

6- زكاة الجمالالعفاف 5449.

الجميل

1- من كثرجميله أجمع النّاس على تفضيله 8407.

التّجمّل

1- التّجمّلمروءة ظاهرة 320.

2- التّجمل منأخلاق المؤمنين 1175. 3- جمال و زيبائى مرد، برد بارى اوست.

4- زيبائى مرد،وقار و تمكين است.

5- زيبائىآزاده، گزيدن از عيب و عار است.

6- زكاتزيبائى، باز ايستادن از محرمات است.

زيبا 1- هر كه كارهاى نيكو و زيباى او بسيار باشد مردم برفزونى مرتبه او اتفاق كنند (و همه گويند شخص با فضيلتى است).

آرايش 1- خود آرائى و زينت كردن، انسانيت و جوانمردىآشكاريست.

2- خود آرائى وزينت كردن، از صفات افراد مؤمن است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 193

المجمل

1- ليس كلّمجمل بمحروم 7466.

الجنّة و أهل الجنّة

1- الجنّة خيرمال، و النّار شرّ مقيل 1765.

2- ألا و إنّيلم أر كالجنّة نام طالبها، و لا كالنّار نام هاربها 2761.

3- إنّ أهل الجنّةكلّ مؤمن هين لين 3400.

4- إنّ اللّهتعالى يدخل بحسن النّيّة و صالح السّريرة من يشاء من عباده الجنّة 3544.

5- الجنّة دارالأمان 397. نيك طلب 1- نيست هر معتدل و نيكو طلب، بمحروم (يعنى به اندازه كافىبه او خواهد رسيد).

بهشت 1- بهشت بهترين عاقبت، و آتش بدترين خوابگاه است.

2- آگاه باشيدكه من نديدم مثل بهشت، كه طلب كننده‏اش در خواب باشد، و نه مانند آتش دوزخ، كهگريزان از آن در خواب باشد.

3- به راستى كهاهل بهشت، هر مؤمن نرمخوى هموارى است.

4- به راستى كهخداى تعالى بواسطه حسن نيت، و شايستگى سريره و نهان، از بندگانش هر كه را كه خواهدداخل بهشت مى‏نمايد (يعنى هر چند كارى كه استحقاق بهشت را برساند نكرده باشد).

5- بهشت سراىامان است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 194

6- إن كنتمراغبين لا محالة، فارغبوا في جنّة عرضها السّموات و الأرض 3736.

7- الجنّة جزاءالمطيع 417.

8- الجنّة دارالأتقياء 438.

9- الجنة غايةالسّابقين 478.

10- الجنّةأفضل غاية 1024.

11- الجنّة مالالفائز 1074.

12- الجنّةجزاء كلّ مؤمن محسن 1431.

13- نيل الجنّةبالتّنزّه عن المأثم 9953.

14- إنّك لنتلج الجنّة حتّى تزدجر عن غيّك، و تنتهي، و ترتدع عن 6- اگر ناچار در چيزى رغبتكنندگانيد، پس در بهشتى رغبت نمائيد كه وسعت و عرض آن آسمانها و زمين است، و ياقيمت و ارزش و عرض آن آسمانها و زمين است (يعنى اگر آسمانها و زمين را قيمت كنندارزش آن بهشت اين اندازه خواهد بود).

7- بهشت پاداشفرمانبر است.

8- بهشت سراىپرهيز كاران است.

9- بهشت آخرينهدف سبقت گيرندگان، و آتش سرانجام افراط كنندگان است.

10- بهشتافزونترين غرض و مقصود است.

11- بهشتسرانجام كار پيروزمند است.

12- بهشت پاداشهر مؤمن احسان كننده است.

13- رسيدن بهبهشت با پاكيزگى، و دورى از گناهانست.

14- به راستىكه تو داخل بهشت نخواهى شد، تا آنكه از گمراهى خود باز

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 195

معاصيك، و ترعوي 3795.

15- إذا آمنتباللّه و اتّقيت محارمه أحلّك دار الأمان، و إذا أرضيته تغمّدك بالرّضوان 4146.

16- ثمن الجنّةالعمل الصّالح 4698.

17- ثمن الجنّةالزّهد في الدّنيا 4700.

18- سادة أهلالجنّة الأسخياء، و المتّقون 5584.

19- سادة أهلالجنّة المخلصون 5591.

20- سادة أهلالجنّة الأتقياء الأبرار 5599.

21- طلب الجنّةبلا عمل حمق 5991.

22- لا تحصلالجنّة بالتّمنّي 10566. ايستاده و دور شوى، و از گناهان خود دست كشى و باز گردى.

15- هر گاه بهخدا ايمان آورده‏اى، و از حرامهايش دورى نمائى تو را در خانه امان فرود آورده چوناو را خوشنود گردانى تو را بخوشنودى فرو پوشاند. (شكى نيست در اين كه خوشنودى خدااز نعمتى بالاتر خواهد، رزقنا اللّه و إياكم بمحمد و آله الطاهرين صلوات اللّهعليهم أجمعين).

16- بهاى بهشتعمل صالح است. (يعنى هر كه بهشت خواهد بايد عمل صالح انجام دهد).

17- بهاى بهشتبى‏رغبتى در دنياست.

18- بزرگان اهلبهشت سخاوتمندان، و خويشتن داران است.

19- بزرگان اهلبهشت افراد مخلصند.

20- مهتران اهلبهشت خويشتن‏داران نيكو كار است.

21- طلب كردنبهشت بدون عمل حماقت است.

22- بهشت باآرزو كردن حاصل نخواهد شد (بلكه نيازمند به عمل است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 196

23- لا يدخلالجنّة خبّ و لا منّان 10792.

24- لا يفوزبالجنّة إلّا من حسنت سريرته و خلصت نيّته 10868.

25- كلّ نعيمدون الجنّة محقور 6867.

26- لن يفوزبالجنّة إلّا السّاعي لها 7403.

27- لن يحوزالجنّة إلّا من جاهد نفسه 7421.

28- من اشتاقإلى الجنّة سلا عن الشّهوات 8591.

29- نيل الجنّةبالتّنزّه عن المآثم 9953.

30- نال الجنّةمن اتّقى عن المحارم 9954.

31- هيهات لايخدع اللّه عن جنّته، و لا ينال ما عنده إلّا بمرضاته 10043. 23- بسيار مكركننده، و بسيار منّت گذارنده وارد بهشت نخواهند شد.

24- به بهشتپيروز نخواهد گرديد مگر كسى كه نهان او نيكو بوده، و نيّتش خالص باشد.

25- هر نعمتىغير از بهشت كوچك است.

26- هرگز بهبهشت پيروزى حاصل نكند، مگر سعى كننده و كوشا براى آن.

27- هرگز بهشترا حيازت نخواهد نمود، مگر كسى كه با نفس خود پيكار كند.

28- هر كهمشتاق بهشت باشد، شهوتها را فراموش نمايد.

29- رسيدن بهبهشت، به پاكيزگى از گناهان است.

30- به بهشترسيده است، هر كه از حرامها پرهيز نمايد.

31- (تتمهكلامى است از خطبه 129 نهج البلاغه كه در باره وزن وكيل بيان داشته) چه دور است(انديشه شما) خداوند از بهشت او فريب داده نشده، و به آنچه در نزد اوست رسيدهنمى‏شود مگر به خشنودى او.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 197

32- و فدالجنّة أبدا منعّمون 10113.

33- واردالجنّة مخلّد النّعماء 10115.

الجود

1- الجود فياللّه عبادة المقرّبين 1756.

2- الجود منغير خوف و لا رجاء مكافاة، حقيقة الجود 2073.

3- اسمح تكرم2224.

4- أسمحكمأربحكم 3840.

5- أحسنالمكارم الجود 2930.

6- أحسن الجودعفو بعد مقدرة 2972.

7- أفضل الجودبذل الموجود 3019. 32- وارد شوندگان بهشت هميشه نعمت داده شدگانند.

33- وارد شوندهبهشت پاينده نعمت است.

بخشش 1- بخشش در راه خدا عبادت مقربين است.

2- بخشش بدونترس و اميد مكافات (انتظار تلافى)، حقيقت جود و بخشش است.

3- بخشش كن تاگرامى شوى.

4- بخشنده‏ترينشما سودمندترين شماست.

5- بهترينصفاتى كه باعث سربلندى است جود و سخا مى‏باشد.

6- بهترين بخششدر گذشتن از گناه كسى است بعد از قدرت بر انتقام.

7- افزون‏ترينبخشش بخشش موجود است. (هر چه باشد، خواه كم باشد يا زياد، خوب باشد يا بد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 198

8- أفضل الجودإيصال الحقوق إلى أهلها 3153.

9- أفضل الجودما كان عن عسرة 3185.

10- الجودرياسة، الملك سياسة 17.

11- الجود عزّموجود 330.

12- الجود حارسالأعراض 333.

13- آفة الجودالفقر 3951.

14- آفة الجودالتّبذير 3964.

15- بالجودتكون السّيادة 4197.

16- الجود منكرم الطّبيعة 509.

17- بالجودتسود الرّجال 4260. 8- افزون‏ترين بخشش رساندن حقوق است به اهلش.

9- افزون ترينبخشش آنست كه از سختى باشد. (يعنى انسان با وجود پريشانى و نياز چيزى را ببخشد).

10- بخشش رياستاست. (يعنى باعث انقياد مردم مى‏شود)، و پادشاهى نگهبانى است. (يعنى رعيت را ازرفتار زشت حفاظت مى‏كند).

11- كرم و بخششعزتى است موجود.

12- جود و بخششنگهبان عرض هاست (هم نسبت به بخشنده و هم نسبت به بخشيده شده يعنى طرف بخشش).

13- آفت جود وبخشش درويشى است.

14- آفت جود وبخشش زياده روى است.

15- با بخششسرورى و بزرگى بدست آيد.

16- بخشش ازگرامى بودن طبع آدمى است.

17- با بخششمردان سرور و مهتر مى‏گردند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 199

18- بالجوديبتنى المجد و يجتلب الحمد 4335.

19- جد بما تجدتحمد 4716.

20- جد تسد، واصبر تظفر 4724.

21- جود الفقيرأفضل الجود 4726.

22- جودوابالموجود، و أنجزوا الوعود، و أوفوا بالعهود 4727.

23- جود الفقيريجلّه، و بخل الغنيّ يذلّه 4728.

24- جودوا بمايفنى تعتاضوا عنه بما يبقى 4732.

25- جودوا فياللّه و جاهدوا أنفسكم على طاعته يعظم لكم الجزاء و يحسن لكم الحباء 4733.

26- سنّةالكرام الجود 5558. 18- با بخشش مجد و بزرگى بنا نهاده شده، و ستايش كشانيدهمى‏شود.

19- به آنچهمى‏يابى بخشش نما، تا ستايش شوى.

20- بخشش نماتا آقا شوى، و شكيبائى كن تا به پيروزى رسى.

21- بخشش فقيرافزونترين بخشش است، (زيرا با تهيدستى چيزى را مى‏بخشد).

22- به آنچهموجود است بخشش نمائيد، و وعده‏ها را بجا آورده، و به پيمان و عهدها وفا كنيد.

23- بخشش فقيراو را بزرگ نموده، و بخيلى توانگر او را خوار خواهد ساخت.

24- به آن چهفانى مى‏شود بخشندگى كن، تا از آنچه پاينده مى‏ماند عوض گيريد.

25- در راه خدابخشندگى نما، و با نفس‏هاى خود بر طاعت او مجاهده كن، تا پاداش شما بزرگ شده، وبراى شما عطا را نيكو گرداند.

26- طريقهبزرگان بخشش است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 200

27- غاية الجودبذل الموجود 6372.

28- من جاداصطنع 7725.

29- من جاد ساد7732.

30- من لم يجدلم يحمد 8212.

31- ما أحسنالجود مع الإعسار 9538.

32- من لم يسمحو هو محمود سمح و هو ملوم 8204.

33- من لم يسمحلم يسد 8213.

34- جود الرّجليحبّبه إلى أضداده، و بخله يبغّضه إلى أولاده 4729. 27- نهايت بخشش عطا كردنموجود است (هر چه هست).

28- كسى كهصاحب جود و بخشش باشد احسان كند.

29- هر كهببخشد بزرگ گردد.

30- هر كهنيابد و يا نبخشد ستوده نشود. (چون اكثر اوقات مدح و ثنا در مقابل بخشش مال خواهدبود).

31- چه چيزبخشندگى را با تنگدستى نيكو گردانيده است 32- هر كه جود و بخشش ننمايد و حال آنكهپسنديده باشد (يعنى در خيرات آن را مصرف نمايد) آن را خواهد بخشيد و حال آنكهسرزنش شده است (به وسيله مرگ براى ديگران بگذارد و خود بهره اخروى نبرده باشد).

33- هر كه نبخشدآقا و بزرگ نشود.

34- بخشندگىمرد او را به سوى دشمنانش دوست گردانيده، و بخيلى او او را بسوى فرزندانش دشمنخواهد داشت.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 201

الجواد

1- الجوادمحبوب، محمود، و إن لم يصل من جوده إلى مادحه شي‏ء، و البخيل ضدّ ذلك 1909.

2- الجواد فيالدّنيا محمود، و في الآخرة مسعود 2152.

3- إنّما سادةأهل الدّنيا (و الآخرة) الأجواد 3869.

4- كن جوادابالحقّ، بخيلا بالباطل 7149.

5- كن جوادامؤثرا، أو مقتصدا مقدّرا، و إيّاك أن تكون الثّالث 7156.

جار اللّه و جواره

1- جار اللّهسبحانه آمن، و عدوّه خائف 4730. بخشنده 1- بخشنده محبوب ستايش شده است هر چند ازبخشش او به ستايش كننده چيزى نرسيده باشد، و بخيل بر خلاف اين است.

2- بخشنده دردنيا ستوده، و در آخرت نيكبخت است.

3- جز اين نيستكه سروران اهل دنيا و آخرت صاحبان بخشش‏اند.

4- بخشنده بحق،(و در مصرفهاى آن) بخل كننده به باطل باش.

5- صاحب جودىايثارگر، يا ميانه روى اندازه‏گير باش، و از اين كه قسم سومى باشى بپرهيز.

پناه آورنده به خدا 1- پناه آورنده بخداى سبحانه، يا كسى كهدر پناه خداست ايمن بوده، و دشمن خدا ترسناك است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 202

2- جوار اللّهمبذول لمن أطاعه و تجنّب مخالفته 4736.

الجيران

1- بئس الجارجار السّوء 4399.

2- جار السّوءأعظم الضّرّاء، و أشدّ البلاء 4734.

3- جاور منتأمن شرّه، و لا يعدوك خيره 4737.

4- سل عن الجارقبل الدّار 5598.

5- سوء الجوارو الإساءة إلى الأبرار من أعظم اللّؤم 5627.

6- من حسنجواره كثر جيرانه 7012. 2- پناه خدا، و يا همسايگى خدا به كسى كه او را اطاعتنموده، و از مخالفت او دورى گزيده داده شده است.

همسايگان 1- بد همسايه ايست همسايه بد. (چون همسايه در حكماهل خانه است آدمى از او انتظار خدمت و انسانيت و آدميت دارد وقتى كه بد شد رنجبسيار دارد گر چه آزار هم به حسب ظاهر نرساند).

2- همسايه بدبزرگترين سختى و سخت‏ترين بلاء است.

3- با كسى كهاز شر او ايمنى، و نيكوئى او از تو تجاوز نكند همسايگى نما، نه با كسى كه پيوستهاز او ترسانى، و خيرش به تو نمى‏رسد.

4- قبل از(تهيه و خريد) خانه از همسايه سؤال كن و جستجو نما (زيرا كه همسايه بد از همهبديها بدتر است).

5- بد همسايگىو بى‏ادبى نسبت به نيكو كاران از بزرگترين دنائت و پستى است.

6- هر كههمسايگى او نيكو باشد (و حسن جوار داشته باشد) همسايگانش‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 203

7- من أحسن إلىجيرانه كثر خدمه 7967.

8- من المروّةتعهّد الجيران 9281.

الجوع

1- الجوع خيرمن ذلّ الخضوع 1769.

2- التّجوّعأنفع الدّواء، الشّبع يكثر الأدواء 903.

3- الجوع خيرمن الخضوع 1446.

4- تأدّمبالجوع و تأدّب بالقنوع 4561. بسيار گردد.

7- هر كه بههمسايگانش نيكى كند خادمانش بسيار گردند (يعنى همه يا اكثر خدمتگذار او شوند).

8- از مردانگىاست، عهده‏دار شدن امور همسايگان.

گرسنگى 1- گرسنگى را هموار نمودن بهتر از خوارى فروتنى استنسبت به مردم.

2- خود راگرسنه داشتن سودمندترين دواء است، (چنانكه مشهور است: «المعدة بيت كلّ داء والحمية رأس كلّ دواء» معده خانه هر درد، و پرهيز و خود دارى از خوردن زياد رأس هردوائى خواهد بود) و سيرى دردها و بيماريها را فراوان كند.

3- گرسنگى بهتراز خضوع در مقابل مردم است.

4- گرسنگى رانان خورش كن (يعنى تا خوب گرسنه نشوى غذا نخور تا گرسنگى نان خالى مانند نان خورشباشد) و خوشنودى و رضايت بقسمت را براى خود ادب قرار ده.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 204

5- نعم الإدامالجوع 9918.

6- نعم عونالورع التّجوّع 9923.

7- نعم العونعلى أشر (أسر) النّفس و كسر عادتها التّجوّع 9942.

الجاه و ذو الجاه

1- زكاة الجاهبذله 5445.

2- من الواجبعلى ذي الجاه أن يبذله لطالبه 9364.

3- من بذل جاههاستحمد 7937. 5- خوب نان خورشى است گرسنگى. (كه با آن نان تنها بسيار گوارا استبعلاوه بدون تعب و رنج است).

6- خوب يارپارسائى است خود را گرسنه نگهداشتن.

7- خوب يارىاست براى درهم شكافتن نفس، (و يا بر اسارت نفس)، و شكستن عادت آن گرسنگى خواهدبود.

منصب 1- زكات مقام و منصب (بكار بردن و صرف آن در قضاء حوائجمشروعه مردم) و بذل و بخشش آنست.

2- از جملهواجب بر صاحب جاه و مقام آنست كه آن را براى طلب كننده او بذل نمايد. (و بكوشدحاجت او را بر آورد، مرحوم خوانسارى احتمال داده كه معنى اين باشد يعنى كسى از اوطلب جاه كند و او جاه خود را باو بذل نمايد).

3- هر كه بذلجاه كند (و از مقام و رتبه‏اى كه دارد در خدمت مردم دريغ ننمايد) طلب ستايش كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 205

الجهاد

1- إنّ من بذلنفسه في طاعة اللّه و رسوله كانت نفسه ناجية سالمة، و صفقته رابحة غانمة 3584.

2- إنّ أوّل ماتغلبون عليه من الجهاد، جهاد بأيديكم، ثمّ بألسنتكم، ثمّ بقلوبكم، فمن لم يعرفبقلبه معروفا، و لم ينكر منكرا، قلّب فجعل أعلاه أسفله 3608.

3- الجهاد عمادالدّين، و منهاج السّعداء 1346.

4- المجاهدونتفتح لهم أبواب السّماء 1347.

5- إن كانتالرّعايا قبلي تشكوا حيف رعاتها فإنّي اليوم أشكو حيف پيكار 1- براستى كسى كه درطاعت خدا و رسولش بذل نفس كند، نفس او رستگار به سلامت مانده، و معامله او سودبرنده غنيمت بدست آورنده است.

2- براستىنخستين چيزى كه شما بر آن از جهاد غالب مى‏شويد، يا مغلوب خواهيد شد (بعد از من كهعمل به گفتار من نمائيد)، جهاد با دست، سپس با زبان، آن گاه با دلهاى خود است، پسكسى كه با دلش كار خوبى را نشناخته و خوب نداند، و منكرى را بد نشمرد و انكارنكند، برگردانده و وارونه شود، پس بالايش پائين او قرار گيرد.

3- جهاد ستوندين، و راه و روش نيك بختان است.

4- جهاد گرانبراى آنان درهاى آسمان گشوده مى‏شود، (تا بدين وسيله پاداشهاى خود را در بهشتديده، و ارواح پاك انبياء و اولياء و مقربين درگاه إله، و دعا كنندگان، و ياران ولطف الهى را مشاهده نمايند).

5- اگر رعيتهاقبل از من از ستم واليان و فرماندهان شكايت مى‏كردند،

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 206

رعيّتي، كأنّي المقود و هم القادة، و الموزع و هم الوزعة 3732.

6- ثواب الجهادأعظم الثّواب 4695.

7- و الجهادعزّا للإسلام 6608.

8- لا تجتمععزيمة و وليمة 10580.

9- زكاة البدنالجهاد و الصّيام 5452. پس بدرستى كه من از ستم رعيت خود شكوه مى‏كنم (زيرا درجنگها و جهادها اطاعت من نخواهند نمود تابستان آنها را به جنگ مى‏خوانم گويند:اكنون گرماست، زمستان فرمان جنگشان مى‏دهم گويند: سرماست) گويا من كشيده شده وآنان كشنده و من تحريص و ترغيب شده و آنها واليانند (يعنى گويا آنها فرمانده و منسرباز آنها هستم).