4- هر گاه ازحرامها باز ايستاده، و از شبهات پرهيز نموده، و نمازهاى واجب را اداء كرده، ونوافل را بجا آوردى، در حقيقت فضيلت‏ها را در دين كامل نمودى.
5- سر فضيلت‏هامالك بودن خشم، و ميراندن شهوت است.
6- در وقت ازپى يكديگر در آمدن سختى‏ها فضائل انسان آشكار مى‏گردد.
7- نشانه فضيلتمرد عقل او و حسن خلقش مى‏باشد.
8- نهايتفضيلت‏ها عقل است (يعنى عقل بالاترين فضيلت است).
9- نهايتفضيلت‏ها علم و دانش است.
10- فضيلت مرداز گفتارش شناخته مى‏شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1147
11- الفضيلةبحسن الكمال، و مكارم الأفعال، لا بكثرة المال و جلالة الأعمال 1925.
12- الفضيلةغلبة العادة 356.
13- فخر المرءبفضله لا بأصله 6539.
14- فضيلةالإنسان بذل الإحسان 6561.
15- فازبالفضيلة من غلب غضبه، و ملك نوازع شهوته 6579.
16- كفى بالمرءفضيلة أن ينقّض نفسه 7039.
17- كمالالفضائل شرف الخلائق 7263. 11- برترى بخوبى كمال و كردارهاى نيكوست، نه به بسيارىمال و بزرگى عملها و منصبها.
12- فضيلت وبرترى غلبه عادت است به كارهاى خير، و يا غالب شدن بر عادت است (به اين معنى كهاگر آدمى بر كارهاى زشت عادت كرده پيوسته مرتكب گناه مى‏شود، وقتى داراى فضيلتمى‏شود كه بر عادت خود غلبه كند).
13- فخر (آدمىيا) مرد با فزونى اوست نه به اصل و نژاد او.
14- فضيلتانسان بذل احسان است.
15- به فضيلتپيروزى يافته است كسى كه بر خشم و غضبش پيروزى يافته، و بر ميل كننده‏ها و ياعزيمت‏هاى خواهش خود مالك گردد.
16- براى فضيلتمرد (آدمى) كفايت مى‏كند اين كه نفسش را كم گرداند (و آن را حقير شمارد).
17- كمال وتمامى فضيلت‏ها شرف خصلت‏هاست (يعنى كسى كه مى‏خواهد تمام فضيلت‏ها را كسب كند،بايد بالاترين صفات اخلاقى را داشته باشد).
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1148
18- للإنسانفضيلتان: عقل، و منطق، فبالعقل يستفيد، و بالمنطق يفيد 7356.
19- ليستالأنساب بالآباء و الأمّهات لكنّها بالفضائل المحمودات 7364.
20- من قلّتفضائله ضعفت وسائله 8677.
21- من أحسنالفضل قبول عذر الجاني 9294.
22- من فضلالرّجل أن لا يمنّ بما احتمله حلمه 9328.
23- من أفضلالفضائل اصطناع الصّنايع، و بثّ المعروف 9355.
24- باكتسابالفضائل يكبت المعادي 4368.
25- جماع الفضلفي اصطناع الحرّ، و الإحسان إلى أهل 18- براى انسان دو فضيلت است: عقل، و گفتار،پس به وسيله عقل استفاده نموده، و به گويائى افاده مى‏كند.
19- نسب‏ها (كهبتوان به آن فخر نمود و سبب ارزش آدمى شود) به پدرها و مادرها نيست بلكه بهفضيلت‏هاى ستوده شده است.
20- هر كهافزونى‏هاى او كم باشد، وسائل (بر آمدن حاجت دنيوى و اخروى) او ضعيف خواهد بود.
21- از بهترينافزونى پذيرفين عذر جنايت كار است.
22- از افزونىو فضيلت مرد آنست كه به آنچه حلم و بردباريش متحمل آن شود منّت نگذارد.
23- ازافزون‏ترين فضيلت‏ها انجام دادن احسان‏ها، و منتشر كردن احسان خواهد بود.
24- با كسبفضائل نمودن برو در افتاده مى‏شود دشمن.
25- جمع كردنفضل و برترى، در احسان به آزاده، و نيكوئى به اهل خير است.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1149
الخير 4797.
26- حفظاللّسان و بذل الإحسان من أفضل فضائل الإنسان 4899.
27- كن متّصفابالفضائل، متبرّء من الرّذائل 7150.
28- أفضلالفضائل بذل الرّغائب، و إسعاف الطّالب و الإجمال في المطالب 3280.
29- أفضلالفضائل صلة الهاجر، و إيناس النّافر، و الأخذ بيد العاثر 3357.
30- إنّما يعرفالفضل لأهل الفضل أولوا الفضل 3913.
31- يستدلّ علىفضلك بعملك، و على كرمك ببذلك 10969. 26- نگهدارى زبان، و بذل احسان و بكار بردنآن از افزون‏ترين فضيلت‏هاى آدمى است.
27- متصف بهفضائل، و بيزارى جوينده از رذائل باش.
28- افزون‏ترينافزون‏ها، دادن عطاها و چيزهاى خوب و پسنديده، و بر آوردن حاجت طلب كننده، و ميانهروى در خواسته‏هاست.
29- افزون‏ترينافزونها پيوند با كسى است كه بريده، و انس گرفتن با كسى است كه رميده، و گرفتن دستلغزيده و در مهلكه افتاده باشد.
30- جز ايننيست كه مرتبه فضل را براى اهل فضل صاحبان فضل مى‏داند، (چنانكه شاعر گويد: قدر زرزرگر شناسد قدر گوهر گوهرى).
31- بر فضيلت وافزونى مرتبه تو به عملت، و بر كرم تو به احسانت استدلال مى‏شود.
ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1150

الفضول

1- شرّ ما شغلبه المرء وقته الفضول 5697.

2- ضياع العقولفي طلب الفضول 5901.

3- من أمسك عنالفضول عدّلت رأيه العقول 8513.

4- من اشتغلبالفضول فاته من مهمّه المأمول 8633.

الفطنة

1- الفطنةبالبصيرة 40.

2- الفطنةهداية 135. زيادى‏ها 1- بدترين چيزى كه به وسيله آن مرد وقت خود را مشغول سازدزياده كارى هاست كه بكار نيايد.

2- ضايع شدن وتباهى عقلها در طلب كردن زيادتيهاست.

3- هر كه اززيادتيها باز ايستد، رأى او را عقل‏ها تعديل نمايند (و بپسندند).

4- هر كه بهزيادتيها مشغول شود امور مهمه‏اى كه اميد آن دارد از دست او برود و فوت شود.

زيركى 1- زيركى به بينائى است (يعنى تا بينائى نباشد آدمىميان حق و باطل امتياز ندهد).

2- زيركى سببراه يافتن بحق است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1151

الفقد

1- الفقد أحزان77.

الفقر

1- الفقر صلاحالمؤمن، و مريحه من حسد الجيران، و تملّق الإخوان، و تسلّط السّلطان 2077.

2- إنّ الفقرمذلّة للنّفس، مدهشة للعقل، جالب للهموم 3428.

3- الفقر ينسي24.

4- الفقر زينةالإيمان 260.

5- القبر خيرمن الفقر 392. نيافتن 1- نيافتن (مطالب) سبب اندوهها شود.

تهيدستى 1- تهيدستى و درويشى مصلحت مؤمن، و آسايش دهنده او ازرشك همسايگان، و چاپلوسى برادران، و تسلّط پادشاهانست.

2- براستى كهتهيدستى آلت خوارى نفس (در دنيا و نزد اهل دنيا) و يا آلت فراموشى يا غفلت نفس،حيرانى عقل، كشنده و جلب كننده اندوه‏هاست.

3- پريشانى وتهيدستى فراموشى مى‏آورد.

4- تهيدستى(همراه رضا و صبر) (يا نياز به خدا) زينت ايمان است.

5- گور ازپريشانى (كه پريشان بر آن صبر نكند و سبب خسران شود) بهتر است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1152

6- الفقر معالدّين الموت الأحمر 1308.

7- الفقر يخرسالفطن عن حجّته 1374.

8- الفقر فيالوطن غربة 1425.

9- الفقرالفادح أجمل من الغنى الفاضح 1536.

10- الفقر والغنى بعد العرض على اللّه سبحانه 1546.

11- حبّ الفقريكسب الورع 4873.

12- ربّ فقرعاد بالغنى الباقي 5327.

13- ضرر الفقرأحمد من أشر الغنى 5904.

14- فقر النّفسشرّ الفقر 6547. 6- تهيدستى و فقر با قرض (وام) مرگ سرخ يا بدبختى بزرگتر است.

7- فقر وتهيدستى زيرك را از حجت و دليل خود گنگ مى‏گرداند (يعنى چنان تشويش خاطر آورد كهقادر نيست در چيزى فكر كند).

8- تهيدستى دروطن غريبى است (يعنى فقير حكم غريب را دارد).

9- پريشانى ونيازمندى شديد نيكوتر از بى‏نيازى رسوا كننده است.

10- پريشانى وتوانگرى بعد از عرض بر خداى سبحان است. (يعنى در آخرت معلوم خواهد شد نه آنكه كسىدارا باشد يا ندار).

11- دوستى فقرو درويشى (كسب پرهيزكارى نموده و يا سبب) كسب ورع شود.

12- چه بسا فقرو درويشى كه به توانگرى هميشگى (يعنى بى‏نيازى در آخرت و يا در همين دنيا به وسيلهصبر و استقامت و ملازم تقوا بودن كه خود جلب روزى كند) بر گردد.

13- ضرربيچارگى و تهيدستى از فرحناكى و كفران نعمت توانگرى است.

14- تهيدستىنفس بدترين تهيدستى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1153

15- كلّ فقريسدّ إلّا فقر الحمق 6879.

16- من أظهرفقره أذلّ قدره 8555.

17- مقاساةالإقلال، و لا ملاقاة الإذلال 9802.

18- لا فقر معحسن تدبير 10920.

19- أبلغالشّكوى ما نطق به ظاهر البلوى 3300.

20- قليل يفتقرإليه خير من كثير يستغنى عنه 6744.

21- ليس فيالغربة عار، إنّما العار في الوطن الافتقار 7517.

22- من تفاقرافتقر 7659. 15- هر درويشى و بيچارگى بسته مى‏شود (رخنه و شكاف آن قابل جبراناست) مگر بيچارگى و درويشى حماقت و كم عقلى.

16- هر كه فقرو بى‏چيزى خود را ظاهر سازد قدر خويش را خوار نموده است.

17- رنج كشيدنفقر و درويشى، و نه پر خوردن خوارى (يعنى به آن راضيم اما به اين نه).

18- نيست فقرىبا حسن تدبير (چنانكه غنائى نيست با سوء تدبير).

19- رساترينشكايت آنست كه ظاهر آزمايش و گرفتارى به آن گويا باشد (مرحوم خوانسارى احتمال دادهمراد شكايت از فقر باشد فرموده: در درويشى نيازى به زبان نيست، بلكه زبان حال گويابوده، و بر فقر و بيچارگى ابلغ است).

20- اندكى كهبسوى آن حاجت باشد بهتر از بسيارى است كه از آن بى‏نيازى باشد.

21- در غربتعار نيست (كه آدمى در غير وطن زندگى كند) همانا عار پريشانى و احتياج در وطن است.

22- هر كه بهدروغ اظهار درويشى كند درويش گردد (چون خداى مهربان را

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1154

23- إظهارالتّباوس يجلب الفقر 1141.

24- الفقر معالدّين الشّقاء الأكبر 1309.

الفقير و أقسامه

1- الفقيرالرّاضي ناج من حبائل إبليس، و الغنيّ واقع في حبائله 1920.

2- أمقت العبادإلى اللّه الفقير المزهوّ، و الشّيخ الزّان، و العالم الفاجر 3160.

3- أكثر النّاسحمقا الفقير المتكبّر 3163.

4- أغنى النّاسفي الآخرة أفقرهم في الدّنيا 3221.

5- الفقير فيالوطن غربة (ممتهن) 1422. با عملش نوع ديگر معرفى مى‏كند).

23- اظهار فقرو پريشانى فقر را مى‏كشاند.

24- فقر با قرضبزرگترين بدبختى است.

تهيدست 1- فقير خوشنود از دامهاى شيطان رستگار، و غنى دردام‏هاى آن گرفتار است.

2- دشمن‏ترينمردم در نزد خدا فقير متكبر، و پير زنا كننده، و دانشمند بدكار است.

3- بيشترينمردم از روى كم عقلى و حماقت درويش متكبر است.

4- بى‏نيازترينمردم در آخرت نيازمندترين آنهاست در دنيا.

5- فقير در وطنغريب و يا خوار است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1155

6- المقلّ غريبفي بلدته 1440.

7- جالس الفقراءتزدد شكرا 4722.

8- ربّ فقيرأغنى من كلّ غنيّ 5326.

9- غنى الفقيرقناعته 6386.

10- كم من فقيريفتقر إليه 6926.

11- كم من فقيرغنيّ و غنيّ مفتقر 6961.

12- من ألحّعليه الفقر فليكثر من قول: لا حول و لا قوّة إلّا باللّه العليّ العظيم 9055.

13- من الواجبعلى الفقير أن لا يبذل من غير اضطرار سؤاله 9363. 6- فقير و ندار در شهر خود غريباست.

7- با فقراءمجالست نما تا زياد نمائى شكر را (چون وقتى او را از نعمت‏ها محروم ديدى قدر نعمترا مى‏دانى و بالطبع شكر خدا خواهى كرد كه خداوند تو را فقير نكرده).

8- چه بسافقيرى كه از هر توانگرى بى‏نيازتر است (از جهت خوشنوديش به حظّ و نصيب، و يا ازراه بهره آخرتى).

9- توانگرىفقير قناعت اوست.

10- بسا فقيرىكه (در اثر يارى ديگران) به او نيازى باشد.

11- بسا فقيرىكه غنى است و توانگرى كه محتاج است (از جهت عدم اقتصاد و يا از نظر حرص و ولع).

12- هر كه براو فقر و ناچيزى غلبه كند پس بايد «لا حول و لا قوة إلّا باللّه العليّ العظيم»بسيار گويد.

13- از جمله(چيزهاى) واجب بر فقير آنست كه مسئلت خود را بدون اضطرار و ناچارى بذل ننمايد(وقتى ناچار شد طلب كند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1156

14- ملوكالدّنيا و الآخرة الفقراء الرّاضون 9816.

15- أفقرالنّاس من قتّر على نفسه مع الغنى و السّعة، و خلّفه لغيره 3442.

16- ربّ فقيرأعزّ من أسد 5285.

الفقه و الفقهاء

1- الفقيه كلّالفقيه من لم يقنّط النّاس من رحمة اللّه و لم يؤيسهم من روح اللّه 1839.

2- آفة الفقهاءعدم الصّيانة 3963.

3- إذا تفقّهالرّفيع تواضع 4048.

4- إذا تفقّهالوضيع ترفّع 4049. 14- پادشاهان دنيا و آخرت فقراء خوشنودند.

15- فقيرترينمردم كسى است كه بر نفس خود با وجود توانگرى و فراخى تنگ گرفته، و از براى غير خودجا بگذارد.

16- چه بسافقيرى كه عزيزتر از شير باشد (عزيزى او به اعتبار هيبت اوست در دلها).

فقهاء 1- دانا تمام دانا كسى است كه مردم را از رحمت خدانوميد نكرده، و از راحت خدا نااميد نسازد.

2- آفت فقهاء(چه داناى به احكام شرع از روى اجتهاد و چه مطلق دانا) نگاه نداشتن خود است ازلغزشها.

3- هر گاه بلندمرتبه فقيه گردد فروتنى كند.

4- هر گاه پستمرتبه فقيه گردد سركشى نمايد (و يا به بركت علم و دانائى بلند

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1157

5- إذا فقهتفتفقّه في دين اللّه 4076.

الفكر و المتفكّر

1- أفكر تستبصر2239.

2- أصل العقلالفكر، و ثمرته السّلامة 3093.

3- أصلالسّلامة من الزّلل، الفكر قبل الفعل، و الرّويّة قبل الكلام 3098.

4- إنّ النّاظربالقلب، العامل بالبصر، يكون مبتدأ عمله أن ينظر عمله، عليه، أم له، فإن كان له،مضى فيه و إن كان عليه، وقف عنه 3569.

5- الفكر يهدي،الصّدق ينجي 20.

6- الفكر عبادة34. مرتبه گردد).

5- هر گاه فقيهو دانا مى‏گردى در دين خدا دانا شو.

انديشه و فكر 1- انديشه كن تا بينا گردى.

2- ريشه عقلفكر كردن، و ميوه آن سلامتى (از آفات دنيويه و اخرويّه) است.

3- ريشه سلامتىاز لغزشها فكر كردن قبل از كار، و تأمل نمودن پيش از سخن است.

4- براستى كسىكه با ديده دل نظر كرده، با بينش بكار پردازد، اولين كارش اين است كه در عملش نگاهمى‏كند كه آيا بسود اوست يا زيانش مى‏باشد اگر بسود اوست آن را دنبال كرده، و اگربزيان اوست در آن توقف نمايد و باز ايستد.

5- انديشههدايت بخش، و راستى وسيله نجات است.

6- فكر وانديشه كردن عبادت است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1158

7- الفكر رشد،الغفلة فقد 85.

8- الفكر ينيراللّبّ 369.

9- الحيلةفائدة الفكر 402.

10- الفكر يهديإلى الرّشاد 648.

11- الفكر نزهةالمتّقين 664.

12- الفكر يفيدالحكمة 878.

13- الفكرةمرآة صافية 926.

14- الفكر جلاءالعقول 935.

15- التّفكّرفي آلاء اللّه نعم العبادة 1147.

16- الفكر فيغير الحكمة هوس 1278. 7- انديشه سبب راه يافتن به حق، و غفلت نيافتن آنست.

8- انديشه وتأمل عقل را نورانى سازد.

9- چاره كارفائده فكر است.

10- فكر بسوى(امر درست و صواب يا) راه راست و درست رهبرى مى‏كند.

11- انديشه وتفكر تفرجگاه و دور نماى پرهيزكاران است.

12- فكر مفيدحكمت است 13- فكر آئينه‏ايست صاف (پس بايد در نظر گرفت كه از آن چگونه بايداستفاده كرد).

14- فكر جلاءخردهاست.

15- انديشه درنعمت‏هاى خدا خوب عبادتى است (زيرا وسيله معرفت و دوستى خدا خواهد گرديد).

16- فكر در غيرحكمت (نوعى از جنون يا) خواهش پوچى است (حكمت در روايات به طاعت خدا و معرفت امام،و در روايت ديگر به معرفت امام و دورى از

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1159

17- الفكر فيالخير يدعو إلى العمل به 1395.

18- الفكر فيالعواقب ينجي من المعاطب 1460.

19- إذا قدّمتالفكر في جميع أفعالك حسنت عواقبك في كلّ أمر 4105.

20- بالفكرتصلح الرّويّة 4216.

21- بتكرّر الفكرينجاب الشّكّ 4271.

22- بالفكرتنجلي غياهب الأمور 4322.

23- بتكرارالفكر تسلم العواقب 4348.

24- بالنّظر فيالعواقب تؤمن المعاطب 4350.

25- تمييزالباقي من الفاني من أشرف النّظر 4494. معاصى كبيره، و در حديثى به معرفت فقه دردين، و به طور خلاصه بعلم صحيح و درست تعريف شده است).

17- در كار خيرانديشه كردن (آدمى را) بسوى عمل به آن مى‏خواند (يعنى سبب شود كه انسان كار خير راانجام دهد).

18- انديشه وفكر در عواقب كارها (آدمى را) از هلاكت‏ها مى‏رهاند.

19- هر گاه فكرو انديشه را در تمام كارهايت مقدم دارى پايان تو در هر كارى نيكو خواهد گرديد.

20- بوسيله فكرو انديشه رأى و روش بصلاح گرايش پيدا كند.

21- به تكرارفكر و انديشه شك بريده مى‏شود.

22- بسبب فكرتاريكى‏هاى امور منجلى و گشوده مى‏شود.

23- بسبب مكرّرانديشه كردن عاقبت كارها سلامت خواهد ماند.

24- درعاقبت‏ها فكر و نظر كردن ايمنى از هلاكت‏ها حاصل مى‏شود.

25- تميز دادنباقى را (كه آخرت باشد) از فانى (كه دنياست) از بلندترين‏

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1160

26- تفكّر قبلأن تعزم، و شاور قبل أن تقدم، و تدبّر قبل أن تهجم 4545.

27- تفكّركيفيدك الاستبصار، و يكسبك الاعتبار 4574.

28- ثمرة الفكرالسّلامة 4595.

29- دوام الفكرو الحذر يؤمن الزّلل و ينجي من الغير 5149.

30- رحم اللّهامرأ تفكّر فاعتبر، و اعتبر فأبصر 5206.

31- رأس الاستبصارالفكرة 5232. نظر و فكر بحساب آيد.

26- قبل ازآنكه عزم نمائى انديشه نما، و پيش از آنكه اقدام كنى مشورت كن، و قبل از آنكه داخلشوى تدبّر نما (امكان دارد نظر مبارك حضرت اين باشد كه نخست انسان بايد در هر كارىاول فكر آن كند، و سپس مشورت، آن گاه دوباره انديشه و تأمل در طريق رسيدن به آن،بلكه در نتيجه مشورت كه آيا خوب رأى دادند يا نه).

27- فكر وانديشه نمودنت تو را بينائى بخشيده، و عبرت گرفتن را نصيب تو خواهد نمود.

28- ثمره وميوه فكر (و در هر كارى انديشه نمودن) سلامتى است (از هر مفسده‏اى).

29- فكر و حذرو احتياط دائمى آدمى را از لغزش ايمن گردانده، و از تغييرهاى نعمت رستگارى مى‏دهد.

30- خداوندمردى را رحمت كند كه انديشه نمايد سپس پند گيرد، (يعنى بعد از فكر در خوبى و بدى،و اطاعت و سركشى، و همچنين بعد از انديشه در حالات گذشتگان عبرت گيرد) و بعد ازعبرت بينا گردد (و بداند كه هر عقيده و عملى در قيامت نتيجه بخش خواهد شد بلكه دردنيا نيز چنين است).

31- سر منشأ هربينائى فكرت و تأمل است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1161

32- روّ قبلالعمل تنج من الزّلل 5401.

33- روّ قبلالفعل لا تعاب بما تفعل 5442.

34- رويّةالمتأنّي أفضل من بديهة العجل 5443.

35- طول الفكريحمد العواقب، و يستدرك فساد الأمور 6002.

36- طولالتّفكير يصلح عواقب التّدبير 6028.

37- طولالتّفكير يعدل رأي المشير 6029.

38- عليك بالفكرفإنّه رشد من الضّلال و مصلح الأعمال 6132.

39- فكر العاقلهداية 6530.

40- فكر الجاهلغواية 6531. 32- پيش از عمل انديشه كن از لغزش رستگار شوى.

33- قبل ازانجام كار انديشه و تأمل نما، تا به آنچه انجام مى‏دهى عيب كرده و سرزنش نشوى.

34- انديشه كردندرنگ كنند افزونتر از ناگاه كردن شتابگر است (زيرا تأمّل و تأنى عمل را نيكونمايد).

35- فكر بسيارعاقبت‏ها را ستوده كرده و فساد كارها را تلافى و تدارك مى‏نمايد.

36- طولانى فكرنمودن عاقبت‏هاى تدبير را بصلاح مى‏آورد.

37- فكر طولانىعدل رأى كسى است كه با او مشورت مى‏شود.

38- بر تو بادبه انديشه كردن زيرا كه آن راه يافتن از گمراهى، و بصلاح آورنده اعمال است.

39- فكر خردمندهدايت است.

40- فكر جاهل(نادان يا كم عقل) گمراهى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1162

41- فكر ساعةقصيرة خير من عبادة طويلة 6537.

42- فكرك يهديكإلى الرّشاد، و يحدوك على إصلاح المعاد 6544.

43- فكر المرءمرآة تريه حسن عمله من قبحه 6546.

44- فضل فكر وتفهّم أنجع من فضل تكرار و دراسة 6564.

45- فكرك فيالطّاعة يدعوك إلى العمل بها 6566.

46- فكرك فيالمعصية يحدوك على الوقوع فيها 6567.

47- فتفكّرواأيّها النّاس و تبصّروا، و اعتبروا و اتّعظوا، و تزوّدوا للآخرة تسعدوا 6589.

48- قدّر ثمّاقطع، و فكّر ثمّ انطق، و تبيّن ثمّ اعمل 6773. 41- فكر ساعتى كوتاه (و يك لحظه)بهتر از عبادت طولانى است.

42- فكر تو تورا بسوى راه راست و درست رهبرى كرده، و تو را بر اصلاح روز بازگشت (آخرت) ميراند.

43- فكر (آدمىيا) مرد آئينه ايست كه نيكوئى عملش را از زشتى آن ارائه مى‏دهد.

44- زيادتى فكرو فهميدن سودمند از زيادتى تكرار و درس خواندن است.

45- فكر وانديشه‏ات در فرمانبردارى از خدا تو را بعمل به آن مى‏خواند.

46- فكر تو درنافرمانى و گناه تو را بر افتادن در آن مى‏كشاند (يعنى بايد آدمى پيوسته فكر وانديشه‏اش را در اطاعت خدا بكار اندازد نه در معصيت).

47- (حضرت بعداز جملاتى مى‏فرمايد): پس آى مردم انديشه نمائيد و درست بنگريد و عبرت گرفته و پندگيريد و از براى آخرت توشه برگيريد تا نيكبخت شويد.

48- اندازهبگير سپس ببر (همچون خياط قابل) و فكر نما آن گاه سخن گو، و آشكار كن (و معرفتاحكام شرعيه حاصل نما) بعد از آن عمل كن.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1163

49- كيف تصفوفكرة من يستديم الشّبع 6975.

50- كفى بالفكررشدا 7021.

51- ليس كلّ منرمى يصيب 7471.

52- من تأمّلاعتبر 7658.

53- من طالفكره حسن نظره 7757.

54- من كثرتفكرته حسنت عاقبته 8037.

55- من طالتفكرته حسنت بصيرته 8319.

56- من أعملفكره أصاب جوابه 8339.

57- من فكّرقبل العمل كثر صوابه 8340.

58- من ضعفتفكرته قويت غرّته 8361. 49- چگونه فكر كسى كه هميشه سير است صاف خواهد بود 50- براى فكر و انديشه كفايت مى‏كند به راه راست رفتن.

51- چنين نيستكسى كه تيرى اندازد به هدف خورد (يعنى گاهى نظر و فكر در خصوص روزگار و يا غير آنخطا مى‏رود پوشيده نماند كه اين يك فراز از فرازهاى وصيت آن بزرگوار است به اماممجتبى- عليه السلام- نهج البلاغه 31).

52- كسى كه (درباره مبدأ و معاد و قضايا و حوادث) تأمل كند عبرت گيرد.

53- هر كه فكرشطولانى شود بينش او نيكو گردد.

54- هر كه تفكرو تدبر او بسيار باشد عاقبت او نيكو گردد.

55- هر كهانديشه و تأمل او طولانى باشد بينائى او نيكو شود.

56- هر كه فكرشرا بكار برد جوابش درست خواهد بود.

57- هر كه پيشاز كار كردن فكر نمايد (كارهاى درست او بسيار باشد).

58- هر كه تفكرو انديشه‏اش ضعيف باشد فريب خوردنش قوى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1164

59- من تفكّرفي ذات اللّه تزندق 8503.

60- من فكّر فيالعواقب أمن المعاطب 8540.

61- من كثرفكره في المعاصي دعته إليها 8561.

62- من كثرفكره في اللّذّات غلبت عليه 8564.

63- من فكّرأبصر العواقب 8577.

64- من أسهرعين فكرته بلغ كنه همّته 8784.

65- من تفكّرفي عظمة اللّه أبلس 9207.

66- من كانت لهفكرة فله في كلّ شي‏ء عبرة 9236.

67- ما ذلّ منأحسن الفكر 9458. 59- هر كه در ذات خدا انديشه نمايد زنديق گردد (يعنى منكر وجودخدا شود زيرا ظرفيت مغز و فكر بشر كوچكتر از آنست كه به كنه ذات خدا رسد).

60- هر كه درعاقبت‏ها انديشه نمايد از هلاكت‏ها ايمن گردد.

61- هر كه فكرشدر گناهان بسيار باشد گناهان او را بسوى خود خوانند.

62- هر كه فكراو در لذّتها بسيار باشد لذت‏ها بر او غالب شوند.

63- هر كهانديشه نمايد نسبت به عاقبت‏ها بينا گردد.

64- هر كه چشمفكر و تأمل خود را بيدار دارد (يا در شبها و يا بيدارى معنوى) بنهايت همت خودرسيده است.

65- هر كه درباره عظمت و بزرگى خدا انديشه نمايد ساكت شود (و يا متحير گردد).

66- هر كهداراى انديشه و فكرتى باشد پس براى او در هر چيزى عبرتى خواهد بود.

67- خوار نگرددكسى كه نيكو فكر كند (چون تمام بدبختى‏ها بر اثر فكر نكردن در امور است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1165

68- لا عبادةكالتّفكير 10447.

69- لا رشدكالفكر 10461.

70- لا فكر لمنلا اعتبار له 10775.

71- الفكر فيالعواقب يؤمن مكروه النّوائب 1573.

72- الفكر أحدالهدايتين 1616.

73- التّفكّرفي ملكوت السّماوات و الأرض عبادة المخلصين 1792.

74- الفكر فيالأمر قبل ملابسته يؤمن الزّلل 1872.

75- الفكر يوجبالاعتبار، و يؤمن العثار، و يثمر الاستظهار 2124.

76- افكر تفق2225.

77- الفكر يهديإلى الرّشد 707. 68- هيچ عبادتى مانند فكر كردن (در حقائق و معارف الهيه) نيست.

69- هيچ به راهدرست رسيدنى مانند فكر نيست.

70- فكرى نيستبراى كسى كه براى او عبرتى نيست.

71- در عاقبتهر كارى انديشه نمودن (آدمى را) از ناخوشى حادثه‏ها ايمن مى‏سازد.

72- انديشه يكىاز دو هدايت است (يكى راهنمائى هدايت گران و ديگر خود فكر و تفكر).

73- انديشهنمودن در ملكوت آسمانها و زمين عبادت مخلصان است.

74- انديشهنمودن در كار قبل از بجا آوردن آن، از لغزش ايمن مى‏سازد.

75- انديشهموجب گرفتن پند گشته، و از لغزش ايمن ساخته و پشت گرمى را ثمر بخش است.

76- انديشه نماتا (هوشمند شوى يا تا) فائق آئى.

77- فكر وانديشه (آدمى) را به راه راست هدايت مى‏كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1166

الفلاح

1- لا يفلح منيسرّه ما يضرّه 10687.

2- المفلح مننهض بجناح، أو استسلم فاستراح 1972.

تفويض الأمر إلى اللّه

1- من فوّضأمره إلى اللّه سدّده 8070.

الفهم

1- الفهمبالفطنة 39.

2- الفهم آيةالعلم 452. رستگارى 1- رستگار نخواهد گرديد كسى كه خوشحال كند او را چيزى كه اورا زيان رساند.

2- پيروزمندكسى است كه با بال و پرى پرواز كند (يعنى اعوان و انصارى داشته باشد) يا مطيع ومنقاد گردد، پس آسايش يابد.

واگذار كردن به خدا 1- هر كه كارش را به خدا واگذار نمايدخداوند او را به راه راست وا دارد.

فهميدن 1- فهميدن به زيركى است (يعنى تا زيركى و هوش نباشدانسان چيزى را نفهمد).

2- دريافتنشانه علم است (نه فقط خواندن).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1167

3- من تفهّمفهم 7654.

4- من تفهّمازداد 7733.

5- من فهم علمغور العلم 7934.

6- من عدمالفهم عن اللّه سبحانه لم ينتفع بموعظة واعظ 8945.

7- ما افتقر منملك فهما 9507. 3- هر كه جوياى فهم باشد دريابد.

4- هر كه بفهمدطلب زيادتى نمايد.

5- هر كهفهميده باشد فرو رفتن در علم را مى‏داند (كه چقدر مشكل است و كسى را توانائى رسيدنبه ته آن نيست و يا مى‏توان به ته آن رسيد).

6- هر كه ازجانب خداى سبحان فهمى را نيابد (يعنى خداوند او را بر اثر معاصى بخود واگذارد) بهپند پند دهنده‏اى سودى نخواهد يافت.

7- درويش وبيچاره نشده كسى كه مالك فهمى باشد (زيرا فهم آدمى را به توانگرى و فضائل رساند).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1168

باب القاف

القبور

1- جاور (جاوز)القبور تعتبر 4800.

2- نعم الصّهرالقبر 9916.

استقبال الامور

1- من استقبلالأمور أبصر 7802. گورها 1- به گورستان گذر كن، (و يا مجاورت و همسايگى آن رابرگزين) تا عبرت گيرى.

2- خوب دامادىاست قبر (براى آنكه افراد صالح و شايسته از تمام ناراحتى‏ها راحت گشته، و به تماملذّتها خواهند رسيد، چنانكه عروس در ورود خود به داماد ناراحتى‏ها بلكه همه چيز وهمه كس را فراموش خواهد نمود، و در روايت هم دارد وقتى ميت را بقبر مى‏گذارند اگرفرد صالحى باشد به او گويند: «نم نومة العروس» بخواب نوع خوابيدن عروس).

استقبال كارها 1- هر كه به استقبال كارها رود (و با كوشش وتأمل قدم بردارد) بينا گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1169

الإقبال و الإقبال علىاللّه

1- إنّكم إنأقبلتم على اللّه أقبلتم، و إن أدبرتم عنه أدبرتم 3852.

2- بالإقبالتطرد النّحوس 4262.

3- حسنالاختيار، و اصطناع الأحرار، و فضل الاستظهار، من دلائل الإقبال 4837.

4- لكلّ إقبالإدبار 7288.

5- من علاماتالإقبال اصطناع الرّجال 9286.

6- من علاماتالإقبال: سداد الأقوال، و الرّفق في الأفعال 9431. رو آوردن به خدا 1- براستى اگرشما بسوى خدا رو آوريد (بر نيكبختى و سعادت خود) رو آورده‏ايد، و اگر از او رو گردانيد(از همان رستگارى) پشت كرده‏ايد.

2- با رو آوردن(بخدا و احكام الهى) نحوست‏ها برطرف خواهد گرديد.

3- نيكوئىبرگزيدن (امام و يا مصاحب و دوست و يا شغل و پيشه) و احسان به آزادگان، و پشتيبانبسيار براى خود گرفتن، از دليل‏هاى اقبال و رو آوردن سعادت است.

4- براى هر روآوردنى پشت گردانيدنى است (يعنى نبايد به اقبال‏هاى دنيا مطمئن بود).

5- ازنشانه‏هاى اقبال (رو آوردن دولت) احسان نمودن بمردان است.

6- ازعلامت‏هاى اقبال محكمى گفتارها (و درستى آن) و نرمى در كردارها (با مردم) است.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1170

القتل في سبيل اللّه

1- إنّ أكرمالموت القتل، و الّذي نفسي بيده لألف ضربة بالسّيف أهون (عليّ) من ميتة على الفراش3629.

الاقتحام

1- من اقتحماللّجج غرق 7970.

القدرة و الاقتدار

1- التّسلّطعلى الضّعيف و المملوك من لزوم (لؤم) القدرة 2185.

2- القدرة تظهرمحمود الخصال و مذمومها 1153. كشته شدن در راه خدا 1- براستى كه گرامى‏ترين مرگكشته شدن است (در راه خدا مثل جهاد يا به ظلم و ناحق) و سوگند به كسى كه جان منبدست اوست هر آينه هزار ضربت به شمشير آسان‏تر است بر من از مردن بر بستر.

فرو رفتن 1- هر كه در گردابها يا آبهاى بزرگ خود را بيندازدغرق مى‏شود (يعنى آدمى بايد در حوادث انديشه كند، بى‏پروا به آب نزند عاقبت كار راملاحظه نمايد).

قدرت 1- بر ناتوان و بنده دست يافتن از لوازمات قدرت و توانائىاست (و يا از توانائيهاى پست مرتبه است).

2- قدرت وتوانائى خويهاى پسنديده و نكوهيده آن را آشكار مى‏سازد (مثلا تا

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1171

3- آفة القدرةمنع الإحسان 3955.

4- آفة الاقتدارالبغي و العتوّ 3972.

5- القدرة تنسىالحفيظة 953.

6- إذا كثرتالقدرة قلّت الشّهوة 4018.

7- إذا قلّتالمقدرة كثر التّعلّل بالمعاذير 4038.

8- زكاة القدرةالإنصاف 5448. وقتى ثروت نباشد جود و بخشش و يا بخل روشن نخواهد گرديد، و يا تاكسىدسترسى به گناه و معصيت نداشته باشد ارتكاب آن و يا ترك آن معلوم نخواهد شد).

3- آفت توانائىجلوگيرى و باز داشتن احسان است (چون مردم بنده احسان خواهند بود).

4- آفت تواناشدن و قدرت طلبى ستم و از حد گذشتن است (زيرا او را بزودى خوار و بى‏ارزشمى‏نمايد).

5- توانائى (ياتوانگرى) خشم و غضب (و يا منع و زجر خود از منكرات) را بدست فراموشى مى‏سپارد(يعنى انتقام نكشد در وقت توانائى يا از او گناه صادر نگردد در زمان قدرت برمعصيت).

6- هرگاهتوانائى زياد گردد شهوت و خواهش كم خواهد شد، (ممكن است از اين جهت باشد، وقتىانسان ناتوان است بيشتر خواهش چيزى را مى‏كند، مثل زمانى كه كمبود هست، اما وقتىكه قدرت دارد و مشتهيات فراوان باشد بى‏اعتنا خواهد بود، و كم مى‏شود كه خواهشچيزى را نمايد).

7- هرگاهتوانائى يا توانگرى كم گرديد بهانه جوئى به عذر و پوزشها بسيار خواهد شد (ممكن استمراد اين باشد كه بايد كوشيد پيوسته قدرتمند بود تا نيازى به پوزش پيدا نكند، و ياآنكه اگر ناتوانى طرف ثابت شد عذر او را بپذيرد).

8- زكات قدرتبكار بردن انصاف خواهد بود.

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1172

9- من أحسنأفعال القادر أن يغضب فيحلم 9322.

القدر

1- من جهل قدرهعدا طوره 7964.

2- من وقف عندقدره أكرمه النّاس 8617.

3- من تعدّىحدّه أهانه النّاس 8618.

4- من جهل موضعقدمه عثر بدواعي ندمه 8687.

5- من اقتصرعلى قدره كان أبقى له 8825.

6- من جهل قدرهجهل كلّ قدر 8873. 9- از نيكوترين كارهاى قادر و توانا (بر انتقام) آنست كهخشمناك گردد سپس بردبارى نمايد.

قدر و مرتبه 1- هر كه قدر خود را نداند از حدّ و اندازه خودتجاوز كند.

2- هر كه درنزد قدر خود بايستد (و از گليم خود پا درازتر نكند) مردم او را اكرام خواهند كرد.

3- هر كه ازحدّ خود تجاوز نمايد مردم او را خوار گردانند.

4- هر كه جاهلبه جاى پاى خود باشد (و قدر و مرتبه خود را نداند و از گليم خود پا درازتر كند) بهدواعى پشيمانى خود بلغزد.

5- هر كه برقدر خود اكتفا كند (و در حركات خود افراط و تفريط نداشته باشد) قدر و منزلت براىاو پاينده‏تر خواهد بود.

6- هر كه قدرخود را نداند هر قدرى را نداند (و ديگران را هم مانند خود به حساب آرد و راستىنادان مطلق است).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1173

7- من عرف قدرهلم يضع بين النّاس 8121.

8- ما هلك منعرف قدره 9515.

9- ما عقل منعدا طوره 9516.

10- نعمّاللعبد أن يعرف قدره، و لا يتجاوز حدّه 9987.

11- هلك من لميعرف قدره 10020.

12- لا تفعل مايضع قدرك 10231.

13- لا جهلأعظم من تعدّي القدر 10654.

14- لا عقل لمنيتجاوز حدّه و قدره 10677.

15- رحم اللّهامرء عرف قدره، و لم يتعدّ طوره 5204. 7- هر كه قدر خود را بشناسد ميان مردم ضايعنشود.

8- هلاك نشدهاست كسى كه قدر خود را بشناسد.

9- عاقل نيستهر كه از حد خود تجاوز كند.

10- چه نيكوچيزيست براى بنده‏اى كه قدر خود را شناخته و از حدّ خود تجاوز ننمايد.

11- هلاكگرديده كسى كه قدر خويش را نداند (و پايش را از گليم خود درازتر كند).

12- مكن آنچهرا كه قدر تو را پست گرداند.

13- نادانىعظيم‏تر از تجاوز از اندازه نيست (كه آدمى بيشتر از گليم خود پا دراز كند).

14- نيست عقلىبراى كسى كه از حدّ و مرز خود تجاوز كند.

15- خداوندرحمت كند مردى را كه قدر خويش را شناخته، و از حدّ خود زياده روى نكند (يعنى درحقيقت در سلوك با مردم به اندازه گليم خود پا دراز كند، و تعدّى ننمايد).

ــــــــــــــــــــــــــــ ص 1174

16- لا تسر عنّإلى أرفع موضع في المجلس، فإنّ الموضع الّذي ترفع إليه خير من الموضع الّذي تحطّعنه 10283.