در اينجا لازم است تذكر داده شود كه بيان فوق ، هم شامل سرمايه‏داری به‏
معنی كارخانه‏داری است و هم شامل سرمايه‏داری به معنی تجارت كلی است ( 1
) ، زيرا در هر دو مورد جريان " پ ك پ " است هر چند اين دو مختلف‏
به نظر می‏رسند . كارخانه‏داری ، استثمار نيروی كارگر به صورت خريدن خود
نيرو است ، ولی تجارت ، در دست گرفتن قيمت بازار است كه از توليد
كننده ، متاعی را كه توليد كرده می‏خرد نه نيروی كار او را ، و متاعی را
كه لازم دارد به قيمت اعلی به او می‏فروشد ، واسطه است ميان توليد كننده‏
و مصرف كننده ، و به واسطه تسلط بر بازار ، محصول كار توليد كننده را كه‏
مصرف كننده نيز هست ، به خود اختصاص می‏دهد . در آينده انشاء الله ، در
فرق ميان اين دو بحث خواهيم كرد .
ص 51 :
" تجزيه و تحليل قانون اساسی ارزش به ما ثابت كرد كه بهای كالا در
جريانات نوسانات خود آنقدر بالا و پايين می‏رود تا خود را با سطح ارزش و
يا زمان " اجتماعا لازم " كه برای توليد آن كالا به كار رفته است هم سطح‏
نمايد . در پيش ديديم همينكه بهای كالايی به جهانی از سطح ارزش آن كالا
بالاتر می‏رود ، توليد كنندگان ، از جهت سود فراوانی كه در توليد آن كالا
می‏بينند ، در توليد آن كوشش بسيار می‏كنند و به قدری توليد آن كالا
افزايش می‏يابد تا دوباره بهای آن از سطح ارزش پايين‏تر بيفتد . بدين‏
جهت توليد كنندگان از توليد آن دست بر می‏دار ند و به توليد كالاهای ديگر
می‏پردازند . اين تغييرات بها كه با جزر و

پاورقی :
. 1 درباره تجارتی كه از اذناب سرمايه‏داری است بعدا بحث خواهد شد كه‏
چگونه از ارزش اضافی سهم می‏برند .

96