باشد ، يعنی بايد ملك همان چيزی باشد كه طبيعت برای همان چيز به وجود
آورده است .
از نظر اسلامی كه برای خلقت هدف قائل است و بيان كننده اصل "
« و وضعها للانام »" (1) و همچنين اصل " « خلق لكم ما فی الارض جميعا
" (2) است ، محصولات طبيعت قبل از آنكه كاری روی آنها صورت گرفته‏
باشد تعلق دارد به همه افراد بشر ، ولی پس از آنكه كاری روی آنها صورت‏
گرفت ، مانند زمينی كه بوسيله آبادی يا كشت احياء شد ، و مانند معدنی‏
كه استخراج شد ، حكم ديگری پيدا می‏كند .
و اما آن چيزهايی كه طبيعت به علاوه كار ، آنها را به وجود آورده است‏
بدون شك مواد طبيعی قبل از انجام كار روی آن نيز وجود داشته است و
بالقوه برای بشر نافع بوده است ، و از آن جهت كه مواد خام اولی قبل از
انجام كار به همه افراد تعلق داشته است نمی‏توان ادعا كرد كه پس از
انجام كار تعلقش به ديگران سلب می‏شود ، اما بدون شك كاری كه شخص روی‏
آن انجام داده سبب می‏شود كه او نسبت به ديگران اولويت داشته باشد .
اثر اين اولويت اين است كه حق دارد استفاده مشروع از آن ببرد ، يعنی‏
استفاده‏ای كه با هدفهای طبيعت و فطرت هماهنگی دارد ، اما حق ندارد كه‏
آن را معدوم كند و از بين ببرد و يا آن را به مصرف نامشروعی برساند ،
چون در عين حال اين مال به جامعه تعلق دارد . از اين رو اسراف و تبذير و
هرگونه استفاده نامشروع از مال ممنوع است ، نه تنها از آن جهت كه نوع‏
عملی كه روی آن مال صورت می‏گيرد حرام است بلكه

پاورقی :
. 1 الرحمن / . 10
. 2 بقره / . 29

55